Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Dziura Wyżnia
Inne nazwy SYSTEM Dziura Wyżnia
Nr inwentarzowy T.B-14.02
Region Tatry
Współrzędne WGS84 λ: 19°56′36,19″, φ: 49°16′17,60″
Gmina Zakopane (gm. miejska)
Powiat tatrzański
Województwo małopolskie
Właściciel terenu Skarb Państwa | Tatrzański Park Narodowy
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu SW
Pozostałe otwory Lisia Jama T.B-14.03
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 1035
Wysokość względna [m] 26
Głębokość [m] 11
Przewyższenie [m] 3
Deniwelacja [m] 14
Długość [m]
w tym szacowane [m]
160
11,50
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne W tej samej skałce co Dziura (T.B-14.1) na prawym or. zboczu Doliny ku Dziurze, w prawym (południowym) sektorze Ściany nad Dziurą.
Opis drogi dojścia do otworu
Jaskinia znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego – dojście i zwiedzanie jest możliwe tylko po uzyskaniu zezwolenia Dyrekcji Parku. W miejscu, gdzie czarny szlak prowadzący od wylotu doliny Strążyskiej do jaskini Dziura dochodzi do podnóża ściany, skręcamy w prawo i ścieżką wznosimy się po stoku wzdłuż podstawy skałki. Obszerny otwór znajduje w ścianie, nad trawiastą półką, na wysokości 10 do kilkunastu metrów. Spod ściany jest on niewidoczny, widać natomiast położoną nieco w prawo i wyżej dużą nyżę. W lewo od tej nyży, a nad otworem Dziury Wyżniej, znajduje się wielki okap (Cywiński 1994). Do otworu najlepiej dostać się zjeżdżając z góry ok. 20 m. Zjazd zakładamy ok. 20 m poniżej trawiastej płaśni stanowiącej najwyższy punkt Ściany nad Dziurą (Cywiński 1994). Łączna długość zjazdu do podstawy ściany ok. 30 m. Można też wspiąć się od dołu drogą wspinaczkową (trudności IV – patrz Cywiński 1994). Samo zwiedzanie łatwe, lecz uciążliwe ze względu na ciasnotę i błoto.
Opis jaskini

Obszerne wstępne partie jaskini lekko opadają, zwężając się przy tym i obniżając. Przy ich końcu, przez wąskie przejście w lewej ścianie i 0,5 m prożek w dół, można się dostać do niskiego korytarza, po paru metrach doprowadzającego do rozszerzenia o charakterze salki z 5-ciometrowym kominem w stropie. W dalszej części salki odchodzą kolejno w lewo dwa krótkie, boczne odgałęzienia. Drugie z nich rozwinięte jest na poprzecznej szczelinie, wzdłuż której w prawo prowadzi kontynuacja głównego ciągu jaskini. Wiedzie on do salki z wykopem w namulisku na dnie, a następnie poprzez prożek z want do obszernego, poprzecznego korytarza. W obu kierunkach kończy się on ślepo (w lewym odgałęzieniu niewielkie jeziorko). Do dalszych partii prowadzą dwa przejścia, za którymi zaczyna się rozgałęziony system wąskich korytarzyków. Większość z nich wiedzie w górę. W tej części jaskini licznie występowały nacieki, zwłaszcza stalagmity (o wysokości do 1,5 m), zostały one jednak one jednak zniszczone (Baryła 2004b). Na końcu tych partii znajduje się ciasny przełaz do Lisiej Jamy (T.B-14.03), co umożliwia trawersowanie między otworami.

Jaskinia znajduje się w skałce wapieni dolnoanizyjskich reglowej jednostki Jastrzębiej Turni (Bac-Moszaszwili i Rudnicki 1978). Występują w niej młode przesunięcia tektoniczne (Wójcik, Zwoliński, 1959).

W rejonie otworu występuje nieco gleby z gruzem. Namulisko w głębi jaskini tworzą gruz i bloki skalne oraz osady rezydualne zmieszane z mułem i piaskiem (Wójcik, 1966a). W wielu miejscach dno było rozkopywane. Szata naciekowa, niegdyś obfita, jest obecnie bardzo zniszczona.

Poglądy na genezę Dziury Wyżniej–Lisiej Jamy ewoluowały stopniowo. Początkowo Bac-Moszaszwili i Rudnicki (1978) uznali, że jest ona fragmentem dawnego podziemnego przepływu potoku, w kolejnej publikacji (1991) dopuszczając jednak możliwość, iż mogło tu dochodzić do mieszania się wód głębokiej i płytkiej cyrkulacji. Baryła i in. (2004) dowodzą, na podstawie występowania w stropie licznych form wskazujących na działanie wód termalnych, że jaskinia kształtowała się w wyniku ascenzyjnego przepływu ciepłych wód, a później dopiero została włączona w strefę cyrkulacji wód meteorycznych. Datowanie nacieku wskazuje, iż ok. 120 tys. lat temu (interglacjał eemski) jaskinia była już osuszona (op.cit.). Występujące w jaskini kryształy kalcytu zostały w większości zniszczone przez kolekcjonerów, na co wskazują ślady. Autorzy cytowanej pracy wyrażają pogląd, że przechowywane w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego kryształy tego minerału zebrane w latach międzywojennych, których miejscem pochodzenia miała być Dziura, pochodzą faktycznie z Dziury Wyżniej. Temperatura ich krystalizacji określona została na powyżej 150°C (op.cit.). Na podstawie dalszych badań kalcytu Gradziński i in. (2006) dokładniej odtwarzają warunki powstania kryształów (temperatura wstępnych faz krystalizacji nawet aż do 300°C i udział CO2 pochodzącego z utleniania metanu). Może to wskazywać na mieszanie się roztworów ascendujących – zawierających metan i descendujących wód meteorycznych – bogatych w tlen (op.cit.).

Wg Kowalskiego (1953a) „Światło sięga do początku ciasnego korytarzyka za przedsionkiem. Część wstępna sucha, w głębi wilgotno, w wielu miejscach na glinie stoi woda. Jedyne większe jeziorko utworzone na naciekach i glinie ma ponad 1 m.5 powierzchni, a 0,1 m. głębokości. Przewiew wyraźny. Roczne pomiary temperatury (25.07.1951–29.08.1952) w korytarzu z jeziorkiem w głębi jaskini wykazały średnią 5,2°C, przy amplitudzie 2,3°C (4,5°–6,8°C).” W pracy z 1955 r. Kowalski podaje dla tych samych pomiarów wartość średniej 5,4°C oraz tabelę wyników pomiarów.

Roślinność występuje w rejonie otworu. Z fauny odnotowuje Kowalski (1953a) „Na ścianach w częściach wstępnych /.../ zwykły zespół trogloksenów, w głębi zaś bogaty zespół troglofilów.” Dokładny spis fauny zaobserwowanej w latach 1951–52 podał Kowalski z pracy z 1955 r. (a). Są to następujące gatunki:

Pseudoscorpiones: Neobisium (Neobisium) muscorum germanicum*[Neobisium carcinoides (Hermann)];

Opiliones: Ischyropsalis milleri Kratochvil*[Meta   milleri Kratochvil], Liobunum rupestre (Herbst);

Oniscomorpha: Glomeris herasticha (Brandt) Latzel;

Symphyla: Scutigerella immaculata Newport;

Collembola: Ceratophysella armata (Nicolet), Onychiurus armatus (Tullberg)*[Protaphorura armata (Tullberg)], Onychiurus fimetarius (auct. ) Stach*[Folsomia fimetaria (Linnaeus)], Pogonognotellus flavescens Tullberg (= Tomocerus flavescens), Arrhopalites pygmaeus (Wankel);

Coleoptera: Catops longulus Kellner, Quedius mesomelinus (Marsham)*[Quedius mesomelinus mesomelinus (Marsham)], Omalium rivulare (Paykull), Omalium excavatum Stephens;

Lepidoptera: Scoliopteryx libatrix (Linnaeus) Triphosa dubitata (Linnaeus);

Trichoptera: Stenophylax permistus Mc Lachlan;

Hymenoptera: Amblyteles quadripunctorius (Müller)*[Diphyus quadripunctorius (Müller)], Exephantes hilaris Gravenhorst*[Mesoleptidea hilaris Gravenhorst];

Diptera: Theobaldia alascaensis Ludlow*[Culiseta alaskaensis (Ludlow)], Culex pipiens (Linnaeus), Eccoptomera emarginata Loew.

Chiroptera: Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius).

Wzmiankuje też o znalezieniu śladów pobytu gryzoni (grudki kału).

Historia badań

Badania geologiczne prowadzili w jaskini Wójcik, Zwoliński (1959 – współczesne przesunięcia tektoniczne), Bac-Moszaszwili i Rudnicki (1878 – geologia, geneza) oraz  Baryła i in. (2004 – kras termalny), a także Gradziński i in. (2006 – badania kryształow kalcytu). Mikroklimat opisał Kowalski (1953a, 1955a), który także w latach 1951-52 badał faunę (Kowalski 1953a, 1953c i 1955a). Badaniami paleoklimatycznymi zajmowali się Pawlak i in. (2020).

Historia eksploracji

Eksploracji wstępnych partii jaskini dokonał S. Zwoliński, który pod koniec sierpnia 1917 r. wspiął się do jej otworu asekurowany przez Z.Leistena (Zwoliński 1987–92). W późniejszych zapiskach z października 1935 r., dotyczących niewątpliwie Dziury Wyżniej, wspomina też Zwoliński „byłem tu już kiedyś jako dziecko” (1993). W tej sytuacji informacje sugerujące iż jaskinia została odkryta w latach 1929–39 (Zwoliński 1961, s. 33) trzeba uznać za nieścisłe – chodziło niewątpliwie o dalsze badania. Są też w zapiskach (Zwoliński 1993) informacje o głównych pracach eksploracyjnych przeprowadzonych jesienią 1935 r. (w październiku?). Po przekopaniu pierwszego ciasnego przełazu za wstępnymi partiami, zespół w składzie S. i T. Zwolińscy oraz F. Zychal dotarł do salki z 5-ciometrowym kominem i zwiedził ciągi prowadzące w lewo w dół. Tydzień później S. Zwoliński z J. Dobieckim i W. Goryckim odkryli dalsze przejście i dotarli do labiryntu ciasnych korytarzyków końcowych. Próbowali też – bez znaczących rezultatów rozkopywać penetrowane poprzednio partie schodzące w dół z salki z kominem. W latach międzywojennych jaskinia była zwiedzana i rozkopywana przez grupę młodych speleologów z Zakopanego (wzmiankuje o tym także Schiele 1979). Niestety w tym okresie zniszczono w niej większość nacieków. Jeden wielki stalagmit z tej jaskini znajduje się w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. Jednym z eksploratorów w tym okresie miał być wg Siarzewskiego (2004) W.Firsoff, który pozyskał w jaskini wspomniane powyżej duże kryształy kalcytu, przechowywane w Muzeum Tatrzańskim jako okazy z Dziury.

Historia dokumentacji

Pierwszą wzmiankę drukowaną o jaskini podaje przewodnik T. Zwolińskiego w r. 1946, a plan i opis jaskini (datowany 29.08.1952) opublikował Kowalski (1953a). W latach 1982–1983 członkowie Speleoklubu Tatrzańskiego przekopywali końcowe partie jaskini, co ostatecznie zakończyło się połączeniem z Lisią Jamą. Sądząc z informacji w kronikach działalności klubu (Cikowski 1983b, Dudziński 1983b) połączenie to nastąpiło najpóźniej we wrześniu 1983 r. Pomiary obu połączonych jaskiń wykonali w 1985 r. W. Cikowski, K. Dudziński i S. Kurek (Dudziński 1995, Nasze trzy grosze 1995). Pomiary lokalizacyjne w ramach inwentaryzacji OW PTPNoZ wykonał busolą geologiczną i taśmą parcianą P. Kulbicki przy współpracy K. Krystyniaka w dniu 17.07.1975 r. Zaktualizował R.M. Kardaś (2009 r.).
Plan wg K. Dudzińskiego (1995).
Opracował Rafał M. Kardaś.

Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Nie
Literatura
Zwoliński T. 1946 (wzmianka o odkryciu przez T. i S. Zwolińskich); Kowalski K. 1951d (wzmianka o badaniach mikroklimatycznych i zoologicznych) Kowalski K. 1953a (opis inwentarzowy, plan); Kowalski K. 1953c (o występowaniu nietoperza Eptesicus nilssonii); Kowalski K. 1955a (wyniki badań fauny imikroklimatu); Zwoliński S. 1955b (wzmianka o jaskini z pięknymi naciekami w okolicy Dziury – bez podania nazwy); Wójcik Z. 1959b (wzmiankuje występowanie form freatycznych i wadycznych, bez nazwy); Wójcik Z., Zwoliński S. 1959 (lokalizacja na mapie, występowania przesunięć w kierunku doliny wskutek zmian naprężeń w wyniku erozji); Zwoliński S. 1961 (wzmianka o odkryciu); Kotański Z. 1963 (budowa geologiczna – wspomina o innych jaskiniach w rejonie Dziury, bez podania nazwy); Kowalski K. 1965 (uwagi o mikroklimacie, faunie, wymienia Eptesicus Nilssonii); Wójcik Z. 1966a (dane morfometryczne, osady), 1968 (interpretacja wieku jaskini);Bac-Moszaszwili M., Rudnicki J. 1978 (budowa geologiczna, geneza); Schiele T. 1979 (wzmianka o poszukiwaniu kryształów we wspomnieniach z okresu międzywojennego); Cikowski W. 1983b (informacje o pracach eksploracyjnych); Dudziński K. 1983b (informacje o pracach eksploracyjnych); TATRY POLSKIE 1984 (lokalizacja na mapie); Zwoliński, S. 1987–92 (dane o eksploracji w 1971 r.); Bac-Moszaszwili, M., Rudnicki J. 1991 (o genezie); Jaskinie TPN 1991 (opis inwentarzowy z planem Kowalskiego); Zwoliński S. 1993 (historia eksploracji); Cywiński W. 1994 (położenie, informacja o istnieniu połączenia z Lisią Jamą); Dudziński K. 1995 (plan – łącznie z Lisią Jamą); Nasze trzy grosze, 1995 (informacje o pomiarach, krytyczne uwagi o opublikowanej przez PTPNoZ dokumentacji); Baryła J. 2004a (położenie); Baryła J.2004b (historia eksploracji); Baryła J., Gradziński M., Duliński M., Hercman H. 2004 (geneza jaskini); Gradziński M. 2004 (wzmianka o genezie); Siarzewski W. 2004 (historia eksploracji); Gradziński M. i in. 2006 (udział roztworów zawierających metan w genezie jaskini); Pawlak J. i in. 2020 (badania paleoklimatyczne).
Materialy archiwalne
Autorzy opracowania Rafał M. Kardaś
Redakcja Jerzy Grodzicki
Stan na rok 2013
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki otwór oraz Schron n. Dziurą Wyżnią Podgląd grafiki plan
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie