Dane szczegółowe jaskini
Nazwa | Kopalnia Maturka |
Inne nazwy | Pod Stoły |
Nr inwentarzowy | T.D-08.35 |
Region | Tatry |
Współrzędne WGS84 | λ: 19°51′34,76″, φ: 49°14′46,92″ |
Gmina | Kościelisko (gm. wiejska) |
Powiat | tatrzański |
Województwo | małopolskie |
Właściciel terenu | Skarb Państwa | Tatrzański Park Narodowy |
Podstawa ochrony | |
Ekspozycja otworu | S |
Pozostałe otwory | wszystkie - ku S, 1228-1240 m n.p.m. |
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] | 1240 |
Wysokość względna [m] | 230 |
Głębokość [m] | 18 |
Przewyższenie [m] | 0 |
Deniwelacja [m] | 18 |
Długość [m]
w tym szacowane [m]
|
120
|
Rozciągłość horyzontalna [m] | |
Położenie geograficzne | Dolina Kościeliska, nad Halą Pisaną, w lewym orograficznie zboczu Żlebu Żeleźniak, w skałach południowo-wschodniego zbocza Stołów. Otwory Maturki znajdują się pod najniżej położoną od południa częścią skał, na SWW od Kazalnicy w Stołach. |
Opis drogi dojścia do otworu |
Obiekt znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego – dojście i zwiedzanie jest możliwe tylko po uzyskaniu zezwolenia Dyrekcji Parku. Dojście starą, niewyraźną, hawiarską percią trawersującą zbocze Doliny Kościeliskiej od niebieskiego szlaku na Stoły (z poziomu około 1150 m n.p.m.) ku południowi. Przechodzimy pod skałą położoną poniżej Kazalnicy, trawersujemy duży, kamienny żleb (w dolnej części już nieco zarośnięty ), a za ostatnimi skałkami skręcamy pod nimi do góry, ku zachodowi i docieramy niebawem do otworów. Dojście hawiarską drogą od strony Żeleźniaka jest bardziej uciążliwe z powodu wielkiej ilości zwalonych drzew. Dojście i zwiedzanie bez trudności.
|
Opis jaskini |
Maturka jest starą kopalnią rudy żelaza, obejmującą kilkanaście sztolni położonych blisko siebie. Podczas eksploatacji napotkano naturalne próżnie, często o charakterze krasowym. Z tego też względu obiekt znalazł się w inwentarzu jaskiń. Zwoliński (1952) tak opisuje kopalnię: „Główna sztolnia kopalni bita była wzdłuż wielkiej szczeliny uskokowej o kierunku 40–70°, przecinającej aż do szczytu całą turnię, u której podnóża znajduje się kopalnia. Szczelina ta musiała być kiedyś wypełniona grubszą żyłą kruszcową, wybraną potem w zupełności. Głębokość szczeliny od szczytu skały do najniższego, dostępnego miejsca na dnie sztolni wynosi ok. 18 m. Z wielkich, zaklinowanych głazów wapiennych utworzył się sztuczny strop, który dzieli szczelinę na dwa oddzielone od siebie chodniki. Do górnego chodnika wspiąć się można po głazach w połowie szczeliny (Nr 8 na planie), która w tym miejscu jest szeroka i widna dzięki obszernemu otworowi w stropie. Chodnik ten miał dalsze, dziś zawalone przedłużenie w kierunku pn.-wsch., widoczne jeszcze na szczycie turni w postaci rowu, wypełnionego luźnym gruzem. Do dolnego chodnika prowadzą dwie połączone ze sobą sztolnie (3), przechodzące w ciasny i niski korytarzyk (2). Wśród rumowiska na dnie widać dziury ze szczątkami zmurszałego obelkowania, które wskazują, że odbudowa żyły rudonośnej prowadzona była jeszcze dalej w głąb skały. Korytarzyk ten doprowadza do maleńkiej komory, zakończonej wąskim, stromo w górę wznoszącym się kominem, o wyglądzie typowo krasowym (9). Zaokrąglone i wygładzone powierzchnie skał w obszernej wnęce, położonej na wschód od opisanej szczeliny (10), noszą również ślady działalności wód tu niegdyś płynących, tak że przypuszczalnie wnęka ta jest pochodzenia naturalnego, a dopiero później została częściowo rozszerzona i wyzyskana przy robotach górniczych jako wejście do mniejszej sztolni (4). Jeszcze jedna, płytka sztolnia została wykuta w pn.-zach. ścianie szczeliny. Przy jej wylocie zachowały się okrągłe otwory wiercone w celu założenia ładunków wybuchowych. Podobne otwory widać także i w innych sztolniach kopalni. O 9 m niżej, za wystającym załomem turni, znajdują się jeszcze trzy dalsze sztolnie kopalni (5–7). Dwie z nich bito w kierunku pn.-zach. (ok.243°). Nie są one długie, ale dość obszerne, o dobrze zachowanych wylotach. W jednej z nich zachowały się resztki grubego stempla, podpierającego strop. Trzecia wreszcie z tej grupy sztolni prowadzona była znowu po linii wybitniejszej szczeliny o kierunku zbliżonym do poprzedniej (20–30°). Szczelina ta po kilku metrach zwęża się i jest bardzo zasypana gruzem, tak że trudno stwierdzić, jak daleko w głąb skały sięgały tu prace górnicze.” Zgodnie z przypisem: „Liczby w nawiasach oznaczają odpowiednie miejsca kopalni, oznaczone numerami na załączonym planie.” Zwoliński pominął sztolnię położoną kilka metrów na zachód od ujętego na planie kompleksu, jest ona jednak w całości sztuczną formą. Istnieje w tej okolicy jeszcze kilka innych miejsc eksploatacji rudy, a niektóre z naturalnych jaskiń noszą ślady próbnych odstrzałów, często zatarte już nieco przez procesy wietrzenia. Naturalnie powstałe części Maturki utworzyły się na szczelinach uskokowych w ciemnych, nieco dolomitycznych wapieniach triasu środkowego jednostki Organów (seria wierchowa, płaszczowina Czerwonych Wierchów). Bac (1963) wyróżnia w obrębie Jednostki Organów na Stołach dwie generacje drobnych uskoków. Starsza z nich charakteryzuje się wypełnieniami hematytem i krystalicznym kalcytem. Passendorfer (1952) uważa, że ta mineralizacja nastąpiła przed nasunięciem fałdu Czerwonych Wierchów na serię autochtoniczną. Hematyt często impregnuje wapień w strefie miąższości ok. 0,5 m wokół żyły bądź występuje w formie gniazdowej. Grube żyły zostały wyeksploatowane i pozostały tylko drobniejsze, o barwach od prawie czarnej do intensywnej czerwieni. Ściany Maturki są bardzo zwietrzałe, jednak ich naturalne fragmenty w kilku miejscach zachowały ich pierwotny, tektoniczny lub krasowy charakter. Dno jest pokryte urobkiem skalnym. Sztolnie są suche, światło sięga prawie do końca. W otworach rozwija się bujna roślinność, zaobserwowano obecność występującego tu od dawna Clematis alpina. Faunę reprezentują ślimaki, pająki, ćmy i muchy. |
Historia badań |
Bac (1963) przeprowadziła badania geologiczne. |
Historia eksploracji |
W XVIII i XIX wieku wydobywano w Maturce rudę żelaza. Od dawna też była znana grotołazom, szczególnie zakopiańskim. |
Historia dokumentacji |
Zwoliński (1952) opublikował jej plan i opis w nawiązaniu do historii górnictwa w Tatrach. 20.07.1992 r. I. Luty przy współpracy M. Kropiwnickiej i M. Kapełuś dokonała obserwacji terenowych. Dane zaktualizowała I. Luty (2009). |
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona | Nie |
Literatura |
Zwoliński, S. 1952 (plan, opis, fotografie otworów); Passendorfer, E. 1952 (mineralizacja), Bac, M, 1963 (badania geologiczne); Jaskinie TPN 1993a (plan i opis inwentarzowy).
|
Materialy archiwalne |
[Siarzewski, W., Zwolińska, Z.] 1986 (szkice terenowo-pomiarowe, rysunki i plany S. Zwolińskiego).
|
Autorzy opracowania | Izabella Luty |
Redakcja | Jerzy Grodzicki |
Stan na rok | 2013 |
Grafika, zdjęcia | plan |