Jadąc drogą krajową nr 94 w miejscowości Biały Kościół skręcamy na SW kierując się drogowskazami do Jaskini Wierzchowskiej Górnej J.Olk.I-04.83. Po ok. 500 m dojeżdżamy do skrzyżowania i skręcamy w prawo do Wierzchowia. Po kolejnych 900 m dojeżdżamy do parkingu w Wierzchowiu. Z parkingu idziemy ul. Spacerową za drogowskazem w kierunku Jaskini Wierzchowskiej Górnej (na północ). Za ostatnim domem (bardzo zniszczony) po prawej stronie, skręcamy w prawo i wąską ścieżką wznoszącą się lekko w górę dochodzimy do skałek, przechodzimy pod Okapem pod Mamutową J.Olk.I-04.64 i wznosząc się ścieżką jeszcze nieco w górę dochodzimy do wielkiego otworu Jaskini Mamutowej.

Opierając się na planie Ciętaka (1935) i cytując go częściowo, opis jaskini przedstawił w 1951 r. K. Kowalski jednocześnie nadając jej numer 85: „Otwór stanowi wspaniały łuk skalny, będący resztką sklepienia wstępnej komory jaskini. Dalsza część tej komory otwarta jest u góry. Przed otworem stromy stok doliny.
„Na powstanie jaskini złożyły się kierunki spękań NE-SW oraz NNW-SSE. W południowej stronie komory głównej niewielka wnęka tworzy boczne odgałęzienie, w którym zaznacza się predyspozycja strukturalna. Komora główna rozgałęzia się w dwóch kierunkach: E i NE. Obydwa przebiegają wzdłuż szczelin. Odgałęzienie E jest dalszym ciągiem komory głównej, przechodzącej w szeroki korytarz, który przy swym końcu jest zamknięty. Zaokrąglenia istniejące na całej długości korytarza noszą ślady działania wody płynącej, a miejscami działającej pod ciśnieniem. Kominy wdrążone w głąb skały urozmaicają wykształcenie stropu. Przy północnej stronie ściany wznoszą się dwa słupy skalne, z których drugi nosi wyraźne ślady omyć na wysokości odpowiadającej poziomowi dna jaskini przed rozkopaniem. Istnienie powyższej formy świadczy o tym, że woda płynąc zamulonym dnem jaskini erodowała na boki. Przekrój na planie obrazuje nam kształty jaskini w tym miejscu. Na E od opisanych słupów ciągnie się korytarz ku N, wyzyskujący istnienie szczeliny. Kierunek jego czterokrotnie ulega zmianie, skręcając w rezultacie ku N. W ostatnim swym odcinku spękania skały predysponują kominy uchodzące w głąb. Całość jaskini robi wrażenie resztek jakiejś większej formy dziś już nie istniejącej, która rozciągała się w miejscu dzisiejszej doliny.”(za Ciętakiem).
Jaskinia powstała w wapieniach skalistych górnej jury (oksford) dzięki podziemnym przepływom krasowym, które zachodziły zarówno w strefie freatycznej jak i wadycznej. Wielkie kotły wirowe przed samym wejściem do jaskini świadczą, że do powstania jaskini mogły się również przyczynić przepływy ascenzyjne.
Pewną ciekawostką jest występowanie w korytarzu północno-wschodnim tzw. szlifów zwierzęcych. Są to wygłady na ścianach wywołane stałym ocieraniem się wędrujących przez jaskinię zwierząt.
Wg Kowalskiego (1951): „... Namulisko rozkopywane było przez Zawiszę w latach 1873-1881. Przekopał on wówczas całe wnętrze komory głównej. W 1881 rozpoczął także badanie przedproża jaskini, lecz zaniechał go napotkawszy głazy. Znalazł on w namulisku grubym na 2,5 m, rozkopanym aż do dna skalnego, 7 ognisk leżących ponad sobą, a przy nich wielką ilość kości zwierzęcych i wyrobów ludzkich. Fauna warstw plejstoceńskich zawierała wg Zawiszy następujące gatunki: Elephas primigenius, Rhinoceros tichorhonus, Ursus spelaeus, Ursus priscus?, Equus caballus, Cervus alces, Cervus tarandus, Bos sp., Canis lupus, Canis lagopus, Canis vulpes, Meles taxus, Lepus timidus, Sciurus vulgaris, Mus sp., Lagopus lagopus, Tetrao urogallus. Wraz z nimi znaleziono zabytki paleolityczne. Pod powierzchnią znaleziono faunę holoceńską i wyroby neolityczne. 

Obecnie namulisko ma powierzchnię bardzo nierówną, z dołem pozostałym po badaniach Kozłowskiego. Widać, że w głębszej części znajdowała się na powierzchni namuliska niezbyt gruba warstwa scementowana naciekami. W ciasnym lewym korytarzyku namulisko nienaruszone, na powierzchni współczesne kości. Główna część namuliska została przekopana, jednakże wykop Kozłowskiego nie sięgał dna, zapewne też pod ścianami lub na przedprożu znalazłyby się partie nienaruszone, pozwalające w pewnym stopniu przynajmniej ustalić stratygrafię warstw namuliska.
Temperatura w głębi jaskini wg Ciętaka wynosiła +7,8°C w miesiącach letnich. Cała główna komora jasna, ciemne są tylko korytarzyki końcowe. Dość sucha."

Wg Kowalskiego (1951): "...W 1913 podjął badania wykopaliskowe w Jaskini Mamutowej Kozłowski. Rozkopał on taras przedjaskiniowy oraz część przednią jaskini pomiędzy łukiem skalnym, a dzisiejszą krawędzią stropu. Górną warstwę (pod usypiskiem pozostałym z poszukiwań Zawiszy) tworzył humus 10-25 cm gruby z zabytkami neolitycznymi. Pod nim spoczywała 1 m gruba warstwa plejstoceńska wykazująca 3 poziomy: górny żółty i sypki, środkowy ciemniejszy, dolny zaś czerwony. W górnym poziomie znajdowała się warstewka kości gryzoni arktycznych, zawierająca kilka magdaleńskich wiórów krzemiennych. Poziom środkowy ma odpowiadać zdaniem Kozłowskiego głównemu ognisku z badań Zawiszy, skupiającemu wyroby oryniackie i solutrejskie. Wreszcie poziom dolny krył znów kostki gryzoni i nieco wyrobów uznanych przez Kozłowskiego za mustierskie. Dna skalnego Kozłowski nie osiągnął, zamieszczony w jego pracy profil jest jedynie schematem bez wartości dowodowej. Materiał kostny z różnych warstw plejstoceńskich, może nawet z dodatkiem kości pardw (Lagopus lagopus i L. mutus) oraz ssaków: Talpa europaea, Lepus timidus, Ochotona pusilla [w oryg. niepoprawnie Ochota pusilla], Arvicola terrestris, Microtus arvalis, M. ratticeps, Dicrostonyx torquatus, Cricetus cricetus, Epimys rattus?, Mustela nivalis, M. erminea, Alopex lagopus.
Obecnie namulisko ma powierzchnię bardzo nierówną, z dołem pozostałym po badaniach Kozłowskiego. Widać, że w głębszej części znajdowała się na powierzchni namuliska niezbyt gruba warstwa scementowana naciekami. W ciasnym lewym korytarzyku namulisko nienaruszone, na powierzchni współczesne kości. Główna część namuliska została przekopana, jednakże wykop Kozłowskiego nie sięgał dna, zapewne też pod ścianami lub na przedprożu znalazłyby się partie nienaruszone, pozwalające w pewnym stopniu przynajmniej ustalić stratygrafię warstw namuliska. ...

Pierwszy opisał ją Jan Zawisza, który następnie przez szereg lat badał namulisko i opisywał pochodzące z niego zabytki. Zebrane przez niego szczątki kostne oznaczał Fraas i Ślósarski. Znalezione zabytki rozpoznał Zawisza trafnie jako neolit i paleolit. Dzięki swemu bogactwu były one publikowane i ilustrowane w wielu pracach poświęconych paleolitowi polskiemu i europejskiemu. W 1913 kontynuował Kozłowski badania wykopaliskowe w nietkniętym poprzednio przedprożu jaskini. Jego materiały kostne opracował Niezabitowski. Paleolit Mamutowej zalicza Kozłowski w głównej mierze do okresu solutrejskiego, dopatruje się tu też śladów przemysłów mustierskich i magdaleńskich. Krukowski (1939) zalicza wyroby paleolityczne z te jaskini do przemysłów oryniackich górnych. ...
Materiały archeologiczne Zawiszy i Kozłowskiego znajdują się w Muzeum Archeologicznym P.A.U. pod nr inw. 1-32, 916, 2423-2424, 5353-5355, 6812 i ks. wpływów za 1945/6 nr 14. Nie ustaliłem, gdzie znajdują się szczątki kostne z tych poszukiwań. Znalezioną przez siebie czaszkę ludzką ofiarował Zawisza do muzeum w Paryżu. Nieco okazów zebranych przez Ślósarskiego znajduje się w P.M.A., zaś jeden odłupek ze zbioru Römera w Muzeum Państwowym we Wrocławiu (bez nr).”
W okresie powojennym kilkakrotnie powracano do prac wykopaliskowych. Prace te opisał S. Kowalski (1967, 1970, 1971), a materiał archeologiczny i paleontologiczny pozyskany wcześniej posłużył do wielu publikacji. W roku 1976 A. Nadachowski omawia kręgowce znalezione w trakcie wykopalisk. Omawiając neolityczne stanowiska jaskiniowe E. Rook wymienia jaskinię w 1980 roku. W 1981 r. Sanocka-Wołoszynowa publikuje materiały dotyczące pajęczaków w jaskini. Dane dotyczące wieku bezwzględnego nacieków, uzyskane na podstawie badań izotopowych są publikowane w 1994 r. (Pazdur A. i in.). W 1986 roku E. Foltyn wymienia jaskinię jako paleolityczne stanowisko jaskiniowe. W 1987 r. T. Madeyska wydzielając na podstawie kręgowców jednostki stratygraficzne czwartorzędu omawia znaleziska jaskiniowe. W 1999 roku Pazdur, Goslar, Gradziński i Hercman zajmują się zmianami hydrologicznymi i klimatycznymi w obszarach krasowych Polski południowej na podstawie badań izotopowych m.in. w Jaskini Mamutowej. W roku 2000 T. Madeyska w popularyzatorski sposób omawia „dzieje w jaskiniach zapisane”. Goc, Górny, Klojzy-Karczmarczyk i Motyka, badając chemizm wód jaskiniowych uwzględniają w 2000 r. dane również z tej jaskini. W 2002 roku T. Madeyska zajmuje się zapisem zmian klimatycznych w osadach lessowych oraz paleolitycznych stanowiskach jaskiniowych, między innymi korzystając z obserwacji w Jaskini Mamutowej.
Dane z zimowych zliczeń nietoperzy hibernujących w licznych skupiskach w tej jaskini Nowak i Grzywiński (2007, 2012).

W 2012 roku M. Wojenka zajmuje się artefaktami średniowiecznymi w jaskini.

Pierwszy opisał ją Jan Zawisza, w 1935 Ciętak dał plan i opis morfologiczny jaskini. Plan Ciętaka i opis Kowalskiego nie uwzględnia ciasnych, bocznych korytarzyków. Kolejny plan i opis jaskini - Szelerewicza i Górnego pojawia się w 1986 roku. Do długości jaskini należy dodać odkrycia dokonane w latach późniejszych, dzięki którym długość obiektu wzrosła do ponad 100 metrów. W 1992 r. A. Górny opisuje odkrycia w korytarzu północno-wschodnim, gdzie znaleziono salkę z bogatą i różnowiekową szatą naciekową. W 1995 roku pojawia się wzmianka M. i J. Wiśniewskich o kolejnej próbie eksploracji, jednak wobec braku dokładnego opisu lub planu, trudno zlokalizować miejsce w którym doszło do odkryć.

Pomiary wykonał w 1974 roku M. Czepiel, a uzupełnił je w 1992 roku A Górny.
Plan M. Czepiela z uzupełnieniami A. Górnego.

Zawisza J. 1873a wzmianka); Virchow R. 1873 (opis fragmentu czaszki ludzkiej znalezionego przez Zawiszę); Zawisza J. 1874 (opis i plan jaskini, opis wykopalisk i znalezisk, rys. Wyrobów); Kohn 1876 (tłumaczenie pracy Zawiszy); Höhlen mit Knochen... 1876 (wzm. o badaniach Zawiszy); Zawisza J. 1877 (opis dalszych badań., rys. wyrobów i fot. kości plejstoceńskich); Zawisza J. 1878 (dotychczasowe wyniki badań, plan, profil, fauna i zabytki; rys. wykopalisk); Virchow R. 1879 (porównuje czaszkę z Gorenic z czaszką z Mamutowej); Kohn A. und Mehlis C. 1879 (tłumaczenie prac Zawiszy); Hellwald F. 1879 (streszczenie opisu wykopalisk wg pracy poprz.); Zawisza J. 1882a (dalszy ciąg badań w 1877-8); Zawisza J. 1882b (badania w 1879); Ossowski G. 1882a (wzm. o badaniach Zawiszy); Ossowski 1882b (dtto); Zawisza J. 1883a (teoria o znaczeniu wyrobów z ciosów mamuta); Zawisza J. 1883b (tłumaczenie poprz.); Römer F. 1883 (wzmianki o badaniach, kościach i zabytkach wg Zawiszy); Ossowski G. 1884b (wzmianka); Ślósarski 1884 (wzm o znalezieniu szczątków nosorożca); Stanisław z Warszawy 1888 (wzmianka); Czarnowski S.J. 1899 (wzmianki); Moritillet A. 1900 (o paleolicie); Czarnowski S.J 1903 (wzm. o czaszce ludzkiej z poszukiwań Zawiszy); Hoernes M. 1903 (o paleolicie);. Czarnowski S.J. 1905 (wzmianka); Wróblewski K. 1907 (opis wg Zawiszy); Przesmycki P. 1908 (wzmianki); Kuźniar W., Demetrykiewicz W. 1909 (wzm. o paleolicie); Diest H. 1909 (wzmianka); Czarnowski S.J. 1911 (wzmianki); Talko-Hryncewicz 1913 (wzm. o zabytkach i czaszce ludzkiej); Obermaier H. 1912 (o paleolicie); Demetrykiewicz W. 1913 (o paleolicie); Kiernik E. 1913b (o znalezieniu szczątków Wilka); Niezabitowski E.L. 1914 (wzm.oszczątkach renifera); Orłowicz M. 1919 (wzmianka); Kozłowski L. 1921 (o paleolicie); Kozłowski L. 1922 (opis poszukiwań autora oraz zabytków); Krukowski S. 1922 (krytyka wyników i metod pracy poprzedniej); Demetrykiewicz W. 1922 (wzmianki); Żurowski J. 1923a (wzm. o zabytkach); Kozłowski L. 1924 (nieco poprawione tlumaczenie pracy z 1922); Kozłowski L. 1924a (wzm. o neolicie); Dzwonkowski [1922?] (wzmianka); Sawicki L. 1926 (wzm. o przemyśle solutrejskim); Antoniewicz W. 1927 (wzm. o paleolicie); Antoniewicz W. 1928 (opis paleolitu); Stączek S. 1928 (opis); Żurowski J. 1929 (o paleolicie); Żurowski J. 1931a (o paleolicie); Zawadzki J. 1932 (wzmianka); Niezabitowski E.L. 1932 (wykaz fauny plejstoceńskiej z badań Kozlowskiego, opis kości pardw); Niezabitowski E.L. 1933 (wzm. o kościach plejstoceńskich gryzoni); Danysz-Fleszarowa R. 1933 (wymienia); K. B. 1935 (wzmianka); Ciętak Z. 1935 (opis, plan, fot. otworu); Hoyer H. 1937 (wzm. o faunie plejstoceńskiej); Jura A. 1938a (57 wzm. o zabytkach oryniackich); Jura A. 1938b (rys. narzędzia paleolitycznego); Loth E. 1938 (wzm. o paleolicie i faunie); Jura A. 1939 (plan, wzm. o paleolicie); Krukowski S. 1939 (opis paleolitu, ryc. wykopalisk); Żabiński W. 1947 (wzmianka); Kowalski K. 1948 (wzm. o paleolicie); Kowalski K. 1948b (ditto); Reyman T. 1948 (ditto); Kostrzewski J. 1948 (o badaniach Zawiszy); Kostrzewski J. 1949a (o paleolicie); Kostrzewski J. 1949b (o badaniach Zawiszy); Sawicki L. 1949 (o badaniach Zawiszy); Kowalski K. 1951 (plan i opis); Kowalski S. 1967 (badania archeologiczne); Kowalski S. 1970 (o badaniach w 1969 r.); Kowalski S. 1971 (o badaniach w 1971 r.); Nadachowski A. 1976 (fauna kopalna w jaskini); Rook E. 1980 (o osadnictwie neolitycznym); Sanocka-Wołoszynowa E. 1981 (fauna pajęczaków); Foltyn E. 1986 (wzmiankuje w kontekście stanowiska neolitycznego); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (plan i opis); Madeyska T. 1987 (stratygrafia osadów); Górny A. 1992a (opis); Pazdur A., Pazdur M., F., Hercman H., Górny A., Olszewski M. 1994 (datowania nacieków); Wiśniewski M. i J. 1995 (informacje o jaskini); Pazdur A., Goslar T., Gradziński M., Hercman H., 1999 (datowania nacieków); Goc P., Górny A., Klojzy-Karczmarczyk B., Motyka J. 2000 (wzmiankują w kontekście hydrochemii wód krasowych); Madeyska T. 2000 (wzmiankuje w kontekście zapisu danych środowiskowych w osadach); Madeyska T. 2002 (zmiany klimatyczne zapisane w osadach); Nowak J., Grzywiński W. 2007, 2012 (wyniki spisów nietoperzy); Wojenka M. 2012 (artefakty średniowieczne w jaskini); Jaskinie Wyżyny Olkuskiej 2018a (plan i opis inwentarzowy).