Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Jaskinia Przeziorowa
Inne nazwy
Nr inwentarzowy T.F-08.01
Region Tatry
Współrzędne WGS84 λ: 19°51′49,51″, φ: 49°14′05,11″
Gmina Kościelisko (gm. wiejska)
Powiat tatrzański
Województwo małopolskie
Właściciel terenu Skarb Państwa | Tatrzański Park Narodowy
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu W
Pozostałe otwory 2 - ku SW, 1229 m n.p.n.; 3 - ku SW, 1229 m n.p.m.; 4 - ku NW, 1229 m n.p.m.
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 1229
Wysokość względna [m] 170
Głębokość [m] 12
Przewyższenie [m] 5,70
Deniwelacja [m] 17,70
Długość [m]
w tym szacowane [m]
420
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne Na prawym orograficznie zboczu Doliny Kościeliskiej, w zboczach Żaru (Gubalca).
Opis drogi dojścia do otworu
Jaskinia znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego – dojście i zwiedzanie jest możliwe tylko po uzyskaniu zezwolenia Dyrekcji Parku. Za mostkiem powyżej Krzyża Pola skręcamy na lewo i niewyraźną, starą hawiarską drogą idziemy skosem do góry, w kierunku ujścia doliny aż za gęsty las ograniczający od północy niewielką polanę. Drogę aktualnie (2009) utrudniają zwalone drzewa. Na prawo, wysoko na stoku widać skałki, a między nimi, nieco wyżej pod ścianką, ciemną nyżę. Za skałkami wznosimy się żlebem wprost do góry, nieco ku SE. Za pierwszym (niższym) pasem skałek, w prawej or. stronie żlebu widać obszerny otwór Jaskini za Smrekiem T.E-08.02; rośnie w nim rozłożysty, stary smrek, zasłaniający go nieco. W następnym żlebie, położonym kilkadziesiąt metrów na południe od tej jaskini, znajduje się w analogiczny sposób usytuowany główny otwór Jaskini Przeziorowej T.F-08.01, również zasłonięty smrekiem. Wszystkie otwory Jaskini Przeziorowej odnajdujemy w prawym orograficznie ograniczeniu tego żlebu, w dolnej części pasa skał. Dojście bez trudności, zwiedzanie uciążliwe ze względu na ciasnotę części korytarzy oraz niebezpieczne zawaliska.
Opis jaskini

Jaskinia ma cztery otwory, które tworzą malownicze „przeziory” w jej wstępnych partiach. Obszerny główny otwór o nieregularnym kształcie wiedzie do Komory Wstępnej, z której za oknami w ścianie uchodzą do powierzchni dwa korytarzyki-przeziory (otwory II i III). Czwarty przezior stanowi wylot 2,5-metrowego kominka, znajdującego się przy lewej ścianie naprzeciwko wspomnianych okien.

Z Komory Wstępnej idziemy Lewym Korytarzem na wprost, nieco do góry, do małej przegrody skalnej (wysokości 0,8 m ). Nad nią, na prawo do góry odchodzi boczny, myty ciąg zakończony studzienką. Za przegrodą główny korytarz opada na wprost do ciasnego przekopu (za nim na prawo widać ujście wspomnianej uprzednio studzienki). Przekop kończy się około 8 m dalej, za podstemplowaną komórką zawaliskową, zwaną Zawałem pod Zapałkami. Korytarz zakręca stąd na prawo i stromą, mytą pochylnią sprowadza do 4-metrowej Studni Dobrej Nadziei. Z jej dna – znów na prawo – docieramy do Kostnicy (widać tu materiał wybrany ze szczeliny w dnie). Nieco dalej znajduje się Gnojny Syfon – wbrew nazwie jest płytkim, błotnistym jeziorkiem, które przechodzi się po kamieniach. Następnie pokonujemy Zacisk Gwarków z Mysłowic i niską pochylnią z osuwającym się rumoszem (Golgotę Kamienną), wiodącą do góry, docieramy do Salki Czterech Wiatrów.

Z Salki Czterech Wiatrów na prawo, za 2-metrowym progiem wznosi się stromo boczny ciąg z zawaliskowym Kominem Niepokoju, który tworzy pętlę, uchodzącą z powrotem do salki nad innym, 2-metrowym progiem. Na lewo odchodzi około 15-metrowy korytarz z jeziorkiem na końcu, całkowicie zamulony. Na wprost idziemy głównym ciągiem, który opada do zamulonej komórki, będącej kolejnym miejscem eksploracji górniczymi metodami. Komórkę omijamy górą przez ciasną rurkę skalną po lewej stronie i docieramy do Sali Piętrowej.

Z Sali Piętrowej na prawo, za 2-metrowym progiem odchodzi boczny ciąg o skomplikowanym przebiegu, z kilkoma odnogami i prożkami. Na wprost można przejść przez równoległe szczelinowe zaciski (bardzo trudne) do Damskich Partii – ciasnych, zakończonych szczeliną wiodącą w kierunku powierzchni.

Z Sali Piętrowej cofamy się nieco i odchodzącym na skos w prawo zamulonym przełazem dochodzimy do Mlecznego Rurociągu. Jest to niezbyt obszerny, myty korytarz o długości około 120 m. Po mniej więcej 20 m od wejścia do niego, odgałęzia się na lewo niezwykle ciasna szczelina zwana Korytarzem tylko dla Wybrańców. Omijamy jego wylot i Mlecznym Rurociągiem podążamy ku wschodowi. Za kilkoma ostrymi zakrętami tworzącymi „Z-kę” biegnie on prawie prosto. Omijamy boczne, niedostępne szczeliny oraz niewielkie studzienki i kominki. W końcu korytarz zakręca na prawo i doprowadza do Gwiazdy Rozdroża. Jest to niewielkie rozszerzenie, z którego na prawo wiedzie w kierunku powierzchni zwężający się zawaliskowy Korytarz Niedźwiedzi, z pozostałościami po szkieletach tych zwierząt. Na lewo, jako przedłużenie dojściowego korytarza, odchodzi wąska, wysoka szczelina (przy wejściu do niej omijamy ciasne przebicie do Mlecznego Rurociągu), zakończona miniaturową Komórką Naciekową.

Wracamy do Korytarza tylko dla Wybrańców. Ma on ponad 12 m długości, jego szerokość rzadko przekracza 25 cm, a w kilku miejscach jest jeszcze ciaśniej. Przeciskamy się nim do wygodnego Prawego Korytarza. Na prawo w dół za małym przekopem zamienia się on w bardzo ciasny tunelik, który po około 18 m zakręca na lewo i przechodzi w niedostępną szczelinę. Na lewo od wylotu Korytarza tylko dla Wybrańców szeroki Prawy Korytarz przez mały prożek wyprowadza do Komory Wstępnej. Po drodze omijamy ujścia krótkiej odnogi tworzącej pętlę.

Jaskinia rozwinęła się w wapieniach triasu środkowego autochtonicznej serii wierchowej. Została wymyta na systemie szczelin o kierunkach SW–NE, WSW–ENE i W–E. Wójcik (1966a) zalicza Jaskinię Przeziorową do VII piętra jaskiń tatrzańskich i uważa ją za podziemny przepływ powierzchniowego potoku z okresu dolnego pliocenu.

Rudnicki (1958) uważa jaskinię za młodszą, pochodzącą z końca pliocenu lub z okresu najstarszego zlodowacenia Tatr. Ściany jaskini w części przyotworowej są zwietrzałe i spękane, w głębi, za przekopem, przeważnie ogładzone, myte. W jaskini występują ciekawe, choć niewielkie formy naciekowe. Najliczniej występują one w Mlecznym Rurociągu i okolicach Gwiazdy Rozdroża. Oprócz bardzo obecnie zniszczonej, grubej warstwy mleka wapiennego, w małych załomach występują polewy naciekowe, stalaktyty, stalagmity i heliktyty, a w Komórce Naciekowej także pola ryżowe.

Namulisko stanowi glina oraz gruz wapienny. W Mlecznym Rurociągu mleko wapienne zmywane ze ścian barwi glinę na jasnokremowy kolor. W osadach znajdują się domieszki żwirów skał krystalicznych. Zawaliska stanowią znaczną część osadów występujących w jaskini – szczególnie w okolicach Zawału pod Zapałkami, Golgoty Kamiennej, Komina Niepokoju, Sali Piętrowej i Korytarza Niedźwiedzia. Gleba występuje w niewielkiej ilości przy otworach, a także w Partiach Damskich i w Korytarzu Niedźwiedzi, gdzie jest namywana przez niedostępne szczeliny z powierzchni.

Światło poprzez przeziory dociera około 20 m w głąb jaskini. Jaskinia jest wilgotna, miejscami na namulisku występują kałuże wody i niewielkie jeziorka. Największym zbiornikiem wody jest jeziorko Gnojnego Syfonu. W korytarzach wyczuwa się wyraźny przewiew.

W Komorze Wstępnej rozwijają się paprocie, mchy, porosty i glony, spotyka się także nieliczne rośliny kwiatowe.

Współczesną faunę reprezentują przy otworze ślimaki, chrząszcze, pająki, muchy i komary; głębiej spotyka się motyle Triphosa dubitata, chruściki, ćmy, muchówki, a także nietoperze. W namulisku i na jego powierzchni znajdowały się prawie kompletne szkielety niedźwiedzi (kości grube i czaszki odkrywcy przekazali do Muzeum Tatrzańskiego Parku Narodowego w Zakopanem), a także kości nietoperzy, gryzoni i innych zwierząt. Piksa (1998) wymienia nietoperze z gatunku Myotis myotis /Borkhausen/.

Historia badań

Na temat genezy i osadów jaskini wypowiadali się Rudnicki (1958) oraz Wójcik (1960b, 1966a).

Historia eksploracji

Wstępne partie jaskini były prawdopodobnie od dawna znane pasterzom W 1922 r. T. i S. Zwolińscy zwiedzili Lewy Korytarz do pierwszego przekopu oraz Prawy Korytarz do zwężenia za zachodnim wylotem Korytarza tylko dla Wybrańców – łącznie około 50 metrów.
Podczas obozu szkoleniowego zorganizowanego w 1971 r. przez Okręgową Sekcję Speleologii PTTK z Katowic i kierowanym przez J. Senkałę, jego uczestnicy odkryli nowe partie jaskini – ich długość oszacowano wtedy (błędnie) na 150 metrów. Ciasny przełaz na końcu Lewego Korytarza przeszedł H. Boronowski ze Speleoklubu „Górnik” z Katowic. Grotołazi ze Speleoklubów z Katowic i Bielska Białej doszli do Syfonu Gnojnego, wykonując długi przekop przez zawalisko i podstemplowując jego część grożącą obsunięciem (Zawał pod Zapałkami). Zacisk Gwarków z Mysłowic i główny ciąg do końca przebyli członkowie Speleoklubu „Gacek” Oddziału PTTK „Gwarek” przy kopalni Mysłowice w składzie: L. Pacuła, J. Niederliński, R. Politański, H. Rusiecki i J. Winkler. Nieco później wyeksplorowali także większość bocznych odnóg oraz rozpoczęli przekopywanie namulisk i zawalisk zamykających drogę w kilku korytarzach. Nowe ciągi jaskini nazwano Partiami Śląskimi. W jaskini wykonano fotografie, m. in. czaszek niedźwiedzi. L. Pacuła i H. Boronowski wykonali szkic jaskini oparty częściowo na pomiarach. Informację o odkryciu podał Parma (1972).

Historia dokumentacji

Pierwszy plan jaskini opublikował Zwoliński (1923). Kowalski (1953a) opublikował własny opis inwentarzowy datowany na 13 lipca 1952 r., wraz z którym zamieścił plan Zwolińskiego. Podczas inwentaryzacji jaskiń tatrzańskich OW PTPNoZ dokumentację jaskini sporządzili w dniach 17-20 lipca 1977 r. I. Luty i M. Burkacki przy współpracy E. Kuźniak i P. Herzyka. Przeprowadzone pomiary wykazały, że długość korytarzy oszacowana przez Pacułę i jego kolegów była znacznie zaniżona. W trakcie sporządzania dokumentacji odkryto dalsze fragmenty bocznych partii jaskini, w tym Partie Damskie oraz ciasny tunelik na przedłużeniu Prawego Korytarza (po przekopaniu jego wylotu). Dokumentację fotograficzną przeziorów wykonał W. Burkacki, a zdjęcia nacieków i kości niedźwiedzi oraz korytarzy jaskini – I. Luty. I. Luty uzupełniła też obserwacje terenowe w latach 1978-79, 1984 i 1989, stwierdzając postępujące zniszczenia szaty naciekowej oraz kradzież kości. Pomiary wykonano taśmą parcianą i busolą geologiczną Meridian. Dane zaktualizowała I. Luty (2009).
Plan opracowali M. Burkacki i I. Luty.

Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Nie
Literatura
Zwoliński T. 1923 (plan, opis, fotografia otworu); Kowalski K. 1953a (plan i opis inwentarzowy); Rudnicki J. 1958 (wzmiankuje w nawiązaniu do rozwoju doliny); Wójcik Z. 1960b (osady); Rudnicki, J. 1962 (informacja o badaniach wieku i genezy); Wójcik Z. 1966a (dane morfometryczne, osady, wiek, geneza); Parma Ch. 1972 (informacja o odkryciach); Kardaś R.M., Burkacki M. 1977 (informacja o wykonaniu dokumentacji i długości); Herzyk P. 1977 (opis akcji inwentaryzacyjnej, fotografia Golgoty Kamiennej autorstwa I.Luty); TATRY POLSKIE 1984 (lokalizacja na mapie); Gradziński R. i in. 1985a (dane morfometryczne, lokalizacja na mapie); Jaskinie TPN 1993b (plan i opis inwentarzowy); Piksa, K. 1998 (nietoperze).
Materialy archiwalne
Pacuła, L. 1977 (list z opisem eksploracji, szkic jaskini z 1971 r.).
Autorzy opracowania Izabella Luty
Redakcja Jerzy Grodzicki
Stan na rok 2013
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki plan
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie