Dane szczegółowe jaskini
Nazwa | Jaskinia Mała |
Inne nazwy | stanowisko paleontologiczne MA |
Nr inwentarzowy | J.Wl-01.05 |
Region | Wyżyna Śląsko-Krakowska |
Współrzędne WGS84 | λ: 18°47′31,00″, φ: 51°05′55,00″ |
Gmina | Działoszyn (gm. miejsko-wiejska) |
Powiat | pajęczański |
Województwo | łódzkie |
Właściciel terenu | Skarb Państwa | Rezerwat przyrody Węże |
Podstawa ochrony | |
Ekspozycja otworu | NW |
Pozostałe otwory | |
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] | 209,60 |
Wysokość względna [m] | |
Głębokość [m] | 0 |
Przewyższenie [m] | 0 |
Deniwelacja [m] | 0 |
Długość [m]
w tym szacowane [m]
|
22,50
|
Rozciągłość horyzontalna [m] | |
Położenie geograficzne | Wyżyna Wieluńska, Węże, Góra Zelce. |
Opis drogi dojścia do otworu |
Do jaskini dochodzimy idąc od osady Węże w kierunku północnym. Prowadzi tędy droga gruntowa, a na pewnym odcinku towarzyszy nam niebieski szlak turystyczny. Po przejściu (od Wężów) około 1 km, dochodzimy do skrzyżowania, gdzie naszą drogę przecina czerwony szlak turystyczny (w tym miejscu jesteśmy już po północnej stronie góry Zelce). Kierujemy się w lewo (zachód) ścieżką, którą biegnie czerwony szlak. Ścieżka prowadzi wzdłuż zalesionego zbocza góry, na prawo (północ) znajdują się łąki - nieużytki. Po przejściu około 200 m ścieżka wchodzi w teren zalesiony i zaczyna się podejście na wzniesienie. Po przejściu 50 m, po lewej stronie (na zboczu) mijamy niewielkie wyrobisko z widocznym trójkątnym otworem jaskini Draba i 30 m dalej po lewej znajduje się zapadlisko z dużym, częściowo zakratowanym otworem Jaskini Małej
|
Opis jaskini |
Do wnętrza prowadzi obszerny otwór (4,3 m szeroki i 2,2 m wysoki), obmurowany z zamykaną kratą. W wejściu znajduje się niewielki prożek. Za otworem rozciąga się sala o długości 13 m, szerokości do 4 m i przebiegu SW-NE. Jej dno buduje gruz i większe bloki skalne, a miejscami pozostałości czerwonych osadów namuliska. Z południowego końca Sali odchodzi na S dwumetrowej długości korytarz z dużymi blokami wapienia na dnie, doprowadza on do 7 metrowego ciągu: salki i korytarza, o przebiegu równoległym do Sali wejściowej. Salka o wymiarach 2,5x2,5 m z kominem o wysokości 2,1 m, ma na ścianach pozostałości bogatej szaty naciekowej. Występują tutaj polewy naciekowe z żebrami, kuliste stalaktyty, grzybki naciekowe i kuliste gruzły na polewie. Nacieki są barwy czerwono-brązowej. Na ścianach i w stropie znajdują się kuliste wymycia i kotły wirowe. Korytarz za salką ma wysokość do 1 metra, dno pokrywa namulisko, które całkowicie wypełnia otwór korytarza znajdującyego się w SE ścianie. Korytarz na końcu jest całkowicie zapełniony osadami. W kierunku SW biegnie niski, metrowy korytarzyk, z przewiewem, prowadzący w dół, jest zapełniony całkowicie gruzem wapiennym. Według Jana Draba, mieszkańca wsi Węże, w NE części Sali znajdowało się wejście do głębokiej studni krasowej (A. Szynkiewicz 1971). Jaskinia o genezie krasowej powstała w wapieniach biohermowych, skalistych i na ich kontakcie z wapieniami cienkoławicowymi górnej jury (środkowy oksford). W jaskini zachowały się formy erozyjne takie jak drobne kanały krasowe, niewielkie kotły wirowe (na ścianach i w stropie) oraz liczne wymycia. Powstanie form krasowych związane jest z pęknięciami ciosowymi o przebiegu NW-SE i NE-SW. W jaskini resztki bogatej szaty naciekowej zachowane są w postaci polew z żebrami, stalagmitów i masywnego stalagmitu w przejściu pomiędzy salami oraz grzybków naciekowych i kulistych gruzłów w mniejszej Sali, na ścianie pod kominkiem. Niektóre nacieki barwy brązowo-czerwonej zbudowane są z czystego, krystalicznego kalcytu, który widoczny był podczas bieżącej inwentaryzacji na świeżo odbitej polewie na ścianie w sali przy otworze. Nacieki są kilku generacji, różnowiekowe, część z nich znajdowała się pod usuniętym namuliskiem tworząc warstwę zbudowaną z kryształów czystego kalcytu i stalagmity osiągające 60 cm wysokości. Nacieki te datowane były metodą U/Th na 120 tys. lat B.P. Namuliska w jaskini stanowiły osady wypełniające znaczną część sali przy otworze, tworzyły one wypełnienie osiągające miejscami ponad 2 m miąższości. W 1977 roku przeprowadzono prace badawcze namuliska, podczas których wykonano szurf o długości 6 m, szerokości 2 m i wysokości 2,5 m. W osadach, których szczegółowy opis zamieszcza A. Szynkiewicz (1993 r.) znaleziono zespół bogatej wczesnoplioceńskiej fauny. W warstwach 4 + 5 (wczesny Ruscinian, MN 14) stwierdzono szczątki Reptilia, Insectivora, Chiroptera, Rodentia. W obrębie osadów stwierdzono istnienie kopalnych nor, gniazda borsuków Meles meles L. i ich szczątków kostnych z okresu interglacjału karstudzkiego. Pierwszy opis osadów wypełniających jaskinię podaje J. Samsonowicz (1934 r.). Osady wypełniają nadal znaczną część korytarzy wewnątrz jaskini zamykając je całkowicie. W SE ścianie korytarza za salką widoczny jest przekrój laminowanych osadów o wysokości do 1 m, są to osady piaszczysto-ilaste, pylaste pochodzące prawdopodobnie ze zmywanych do jaskini osadów peryglacjalnych. Jaskinia jest wewnątrz wilgotna, w sali wstępnej sucho. Przewiew słaby. Wyczuwalny w zasypanym korytarzyku na S końcu salki z kominkiem. Światło oświetla jedynie komorę wstępną. Glony i porosty występują miejscami na ścianach w sali wstępnej. W jaskini licznie występują pajęczaki, we wrześniu 2008 r. stwierdzono na ścianach liczne okazy szczerbówki ksieni Scoliopteryx libatrix. W jaskini przebywają nietoperze gacki brunatne Plecotus auritus L. |
Historia badań |
Faunę subfosylną badali Samsonowicz (1934), Stach (1951,1983), Kowalski 1989), Młynarski i Szyndlar (1989), Nadachowski (1989), Rzebik-Kowalska (1989), Wołoszyn (1989),Wiszniowska 1990), Lindner (1992) Osady opisali Szynkiewicz 1975) Sulimski i in. (1979), Głazek i in. (1980). Wiek nacieków badali Głazek i Harmon (1981) oraz Pazdur i in. 1994).
W 1974 r. przeprowadzono w komorze wstępnej prace wykopaliskowe (Zakład Paleozoologii Uniwersytetu Wrocławskiego) usuwając znaczną część osadów ją wypełniających. |
Historia eksploracji |
Jaskinia odsłonięta podczas eksploatacji wapieni, po raz pierwszy została wzmiankowana w pracy Samsonowicza w 1934 r. W tym też roku po wykopaliskach w jaskini założono zamykaną kratę, która wielokrotnie była niszczona. Obecnie krata jest, ale jaskinia pozostaje otwarta.
|
Historia dokumentacji |
Pierwszy plan i opis inwentarzowy opublikował Szynkiewicz (1971e). Aktualną dokumentację sporządzili A. Górny i M. Szelerewicz we wrześniu 2008 r, pomiary wykonał: M. Szelerewicz.
Plan opracował M. Szelerewicz. |
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona | Nie |
Literatura |
Samsonowicz J. 1934 (opis jaskini i osadów, zaznaczona na Mapie Góry Zelce); Stach J. 1951 (opisuje nowy rodzaj i gatunek z rodziny borsukowatych); Stach J. 1953 (opisuje nowy gatunek małego niedźwiedzia plioceńskiego); Szynkiewicz A. 1971a (opis dojścia, zaznaczona na mapie Góry Zelce); Szynkiewicz A. 1971e (opis inwentarzowy, plan, profil podłużny); Szynkiewicz A. 1975 (krótka charakterystyka jaskini, opis osadów, fotografia otworu); Sulimski A. i in. 1979 (profil geologiczny i opis osadów, wstępna analiza fauny drobnych ssaków plioceńskich, zaznaczona na mapie Góry Zelce); Czepulis K. i in.1980 (położenie jaskini na mapie Góry Zelce i mapie zbiorczych wyników badań geofizycznych Góry Zelce); Głazek J., Szynkiewicz A. 1980 (wymieniona wśród stanowisk z mioceńsko-plioceńską fauną kręgowców); Głazek J. i in.. 1980 (szczegółowy opis osadów, przekrój geologiczny przez osady, charakterystyka kopalnej fauny); Głazek J., Harmon R.S. 1981 (datowanie nacieku z warstwy 7+9 na 1128 tys. lat B.P.); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (w pełnym wykazie jaskiń pozycja VI.D.13.); Wołoszyn B.W. 1988 (nietoperze plioceńskie m.in. ze stanowiska MA4+5); Kowalski K. 1989 (praca zbiorowa omawiająca plioceńską faunę kręgowców Polski m.in. ze stanowiska JM); Młynarski M., Szyndlar Z. 1989 (fauna węży plioceńskich Zelcophis xenos Szyndlar, 1984 z warstwy 7+9 datowanej na 119 tys. lat BP pochodzi prawdopodobnie z warstwy 4+5 w wyniku przemieszania materiału z warstw); Nadachowski A. 1989 (MA4+5 w tabeli kopalnych gryzoni z Pliocenu Polski); Nadachowski A., Pawłowski J., Stworzewicz E. 1989 (MA4+5 w tabeli korelacji faun lądowych młodszego trzeciorzędu w Polsce, w wykazie stanowisk); Rzebik-Kowalska B. 1989 (MA4+5 w tabeli kopalnych owadożernych z miocenu i pliocenu Polski); Wiszniowska, T. 1990 (opis znaleziska jam, gniazda i szczątków kostnych, plejstoceńskich borsuków); Lindner I. 1992 (wspomniana fauna wczesno plioceńska zon MN 14-15 m.in. z jaskini Małej); Wołoszyn B.W. 1989 (MA4+5 w tabeli nietoperzy pliocenu i wczesnego plejstocenu Polski); Harmata W. 1993 (gacki brunatne w jaskini); Szynkiewicz A. 1993 (opis jaskini, szczegółowy opis osadów, wykaz kopalnej fauny z jaskini, przekrój geologiczny przez osady namuliska, zestawienie analiz mineralogicznych, plan jaskini, profil podłużny, fotografia otworu, fotografia namuliska w Komorze Wejściowej); Pazdur A. i in. 1994 (w tabeli wyników datowania nacieków z jaskiń jurajskich m.in. z Jaskini Małej 112+8 tys. lat); Jaskinie Wyżyny Wieluńskiej 2010 (plan i opis inwentarzowy).
|
Materialy archiwalne |
Kontny M. 1977 (w projekcie urządzenia rezerwatu Węże); Szynkiewicz A. 1995 (opis jaskini, osadów, przekrój geologiczny przez osady namuliska, plan, profil podłużny).
|
Autorzy opracowania | Andrzej Górny, Mariusz Szelerewicz |
Redakcja | Jerzy Grodzicki |
Stan na rok | 2013 |
Grafika, zdjęcia |
![]() |