Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Jaskinia Mała
Inne nazwy stanowisko paleontologiczne MA
Nr inwentarzowy J.Wl-01.05
Region Wyżyna Śląsko-Krakowska
Współrzędne WGS84 λ: 18°47′31,00″, φ: 51°05′55,00″
Gmina Działoszyn (gm. miejsko-wiejska)
Powiat pajęczański
Województwo łódzkie
Właściciel terenu Skarb Państwa | Rezerwat przyrody Węże
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu NW
Pozostałe otwory
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 209,60
Wysokość względna [m]
Głębokość [m] 0
Przewyższenie [m] 0
Deniwelacja [m] 0
Długość [m]
w tym szacowane [m]
22,50
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne Wyżyna Wieluńska, Węże, Góra Zelce.
Opis drogi dojścia do otworu
Do jaskini dochodzimy idąc od osady Węże w kierunku północnym. Prowadzi tędy droga gruntowa, a na pewnym odcinku towarzyszy nam niebieski szlak turystyczny. Po przejściu (od Wężów) około 1 km, dochodzimy do skrzyżowania, gdzie naszą drogę przecina czerwony szlak turystyczny (w tym miejscu jesteśmy już po północnej stronie góry Zelce). Kierujemy się w lewo (zachód) ścieżką, którą biegnie czerwony szlak. Ścieżka prowadzi wzdłuż zalesionego zbocza góry, na prawo (północ) znajdują się łąki - nieużytki. Po przejściu około 200 m ścieżka wchodzi w teren zalesiony i zaczyna się podejście na wzniesienie. Po przejściu 50 m, po lewej stronie (na zboczu) mijamy niewielkie wyrobisko z widocznym trójkątnym otworem jaskini Draba i 30 m dalej po lewej znajduje się zapadlisko z dużym, częściowo zakratowanym otworem Jaskini Małej
Opis jaskini

Do wnętrza prowadzi obszerny otwór (4,3 m szeroki i 2,2 m wysoki), obmurowany z zamykaną kratą. W wejściu znajduje się niewielki prożek. Za otworem rozciąga się sala o długości 13 m, szerokości do 4 m i przebiegu SW-NE. Jej dno buduje gruz i większe bloki skalne, a miejscami pozostałości czerwonych osadów namuliska. Z południowego końca Sali odchodzi na S dwumetrowej długości korytarz z dużymi blokami wapienia na dnie, doprowadza on do 7 metrowego ciągu: salki i korytarza, o przebiegu równoległym do Sali wejściowej.

Salka o wymiarach 2,5x2,5 m z kominem o wysokości 2,1 m, ma na ścianach pozostałości bogatej szaty naciekowej. Występują tutaj polewy naciekowe z żebrami, kuliste stalaktyty, grzybki naciekowe i kuliste gruzły na polewie. Nacieki są barwy czerwono-brązowej. Na ścianach i w stropie znajdują się kuliste wymycia i kotły wirowe. Korytarz za salką ma wysokość do 1 metra, dno pokrywa namulisko, które całkowicie wypełnia otwór korytarza znajdującyego się w SE ścianie. Korytarz na końcu jest całkowicie zapełniony osadami. W kierunku SW biegnie niski, metrowy korytarzyk, z przewiewem, prowadzący w dół, jest zapełniony całkowicie gruzem wapiennym.

Według Jana Draba, mieszkańca wsi Węże, w NE części Sali znajdowało się wejście do głębokiej studni krasowej (A. Szynkiewicz 1971).

Jaskinia o genezie krasowej powstała w wapieniach biohermowych, skalistych i na ich kontakcie z wapieniami cienkoławicowymi górnej jury (środkowy oksford). W jaskini zachowały się formy erozyjne takie jak drobne kanały krasowe, niewielkie kotły wirowe (na ścianach i w stropie) oraz liczne wymycia. Powstanie form krasowych związane jest z pęknięciami ciosowymi o przebiegu NW-SE i NE-SW.

W jaskini resztki bogatej szaty naciekowej zachowane są w postaci polew z żebrami, stalagmitów i masywnego stalagmitu w przejściu pomiędzy salami oraz grzybków naciekowych i kulistych gruzłów w mniejszej Sali, na ścianie pod kominkiem. Niektóre nacieki barwy brązowo-czerwonej zbudowane są z czystego, krystalicznego kalcytu, który widoczny był podczas bieżącej inwentaryzacji na świeżo odbitej polewie na ścianie w sali przy otworze. Nacieki są kilku generacji, różnowiekowe, część z nich znajdowała się pod usuniętym namuliskiem tworząc warstwę zbudowaną z kryształów czystego kalcytu i stalagmity osiągające 60 cm wysokości. Nacieki te datowane były metodą U/Th na 120 tys. lat B.P.


Namuliska w jaskini stanowiły osady wypełniające znaczną część sali przy otworze, tworzyły one wypełnienie osiągające miejscami ponad 2 m miąższości. W 1977 roku przeprowadzono prace badawcze namuliska, podczas których wykonano szurf o długości 6 m, szerokości 2 m i wysokości 2,5 m. W osadach, których szczegółowy opis zamieszcza A. Szynkiewicz (1993 r.) znaleziono zespół bogatej wczesnoplioceńskiej fauny. W warstwach 4 + 5 (wczesny Ruscinian, MN 14) stwierdzono szczątki Reptilia, Insectivora, Chiroptera, Rodentia. W obrębie osadów stwierdzono istnienie kopalnych nor, gniazda borsuków Meles meles L. i ich szczątków kostnych z okresu interglacjału karstudzkiego. Pierwszy opis osadów wypełniających jaskinię podaje J. Samsonowicz (1934 r.). Osady wypełniają nadal znaczną część korytarzy wewnątrz jaskini zamykając je całkowicie. W SE ścianie korytarza za salką widoczny jest przekrój laminowanych osadów o wysokości do 1 m, są to osady piaszczysto-ilaste, pylaste pochodzące prawdopodobnie ze zmywanych do jaskini osadów peryglacjalnych.

Jaskinia jest wewnątrz wilgotna, w sali wstępnej sucho. Przewiew słaby. Wyczuwalny w zasypanym korytarzyku na S końcu salki z kominkiem. Światło oświetla jedynie komorę wstępną.

Glony i porosty występują miejscami na ścianach w sali wstępnej.

W jaskini licznie występują pajęczaki, we wrześniu 2008 r. stwierdzono na ścianach liczne okazy szczerbówki ksieni Scoliopteryx libatrix. W jaskini przebywają nietoperze gacki brunatne Plecotus auritus L.

Historia badań
Faunę subfosylną badali Samsonowicz (1934), Stach (1951,1983), Kowalski 1989), Młynarski i Szyndlar (1989), Nadachowski (1989), Rzebik-Kowalska (1989), Wołoszyn (1989),Wiszniowska 1990), Lindner (1992) Osady opisali Szynkiewicz 1975) Sulimski i in. (1979), Głazek i in. (1980). Wiek nacieków badali Głazek i Harmon (1981) oraz Pazdur i in. 1994). 
W 1974 r. przeprowadzono w komorze wstępnej prace wykopaliskowe (Zakład Paleozoologii Uniwersytetu Wrocławskiego) usuwając znaczną część osadów ją wypełniających.
Historia eksploracji
Jaskinia odsłonięta podczas eksploatacji wapieni, po raz pierwszy została wzmiankowana w pracy Samsonowicza w 1934 r.  W tym też roku po wykopaliskach w jaskini założono zamykaną kratę, która wielokrotnie była niszczona. Obecnie krata jest, ale jaskinia pozostaje otwarta.
Historia dokumentacji
Pierwszy plan i opis inwentarzowy opublikował Szynkiewicz (1971e). Aktualną dokumentację sporządzili A. Górny i M. Szelerewicz we wrześniu 2008 r, pomiary wykonał: M. Szelerewicz.
Plan opracował M. Szelerewicz.
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Nie
Literatura
Samsonowicz J. 1934 (opis jaskini i osadów, zaznaczona na Mapie Góry Zelce); Stach J. 1951 (opisuje nowy rodzaj i gatunek z rodziny borsukowatych); Stach J. 1953 (opisuje nowy gatunek małego niedźwiedzia plioceńskiego); Szynkiewicz A. 1971a (opis dojścia, zaznaczona na mapie Góry Zelce); Szynkiewicz A. 1971e (opis inwentarzowy, plan, profil podłużny); Szynkiewicz A. 1975 (krótka charakterystyka jaskini, opis osadów, fotografia otworu); Sulimski A. i in. 1979 (profil geologiczny i opis osadów, wstępna analiza fauny drobnych ssaków plioceńskich, zaznaczona na mapie Góry Zelce); Czepulis K. i in.1980 (położenie jaskini na mapie Góry Zelce i mapie zbiorczych wyników badań geofizycznych Góry Zelce); Głazek J., Szynkiewicz A. 1980 (wymieniona wśród stanowisk z mioceńsko-plioceńską fauną kręgowców); Głazek J. i in.. 1980 (szczegółowy opis osadów, przekrój geologiczny przez osady, charakterystyka kopalnej fauny); Głazek J., Harmon R.S. 1981 (datowanie nacieku z warstwy 7+9 na 1128 tys. lat B.P.); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (w pełnym wykazie jaskiń pozycja VI.D.13.); Wołoszyn B.W. 1988 (nietoperze plioceńskie m.in. ze stanowiska MA4+5); Kowalski K. 1989 (praca zbiorowa omawiająca plioceńską faunę kręgowców Polski m.in. ze stanowiska JM); Młynarski M., Szyndlar Z. 1989 (fauna węży plioceńskich Zelcophis xenos Szyndlar, 1984 z warstwy 7+9 datowanej na 119 tys. lat BP pochodzi prawdopodobnie z warstwy 4+5 w wyniku przemieszania materiału z warstw); Nadachowski A. 1989 (MA4+5 w tabeli kopalnych gryzoni z Pliocenu Polski); Nadachowski A., Pawłowski J., Stworzewicz E. 1989 (MA4+5 w tabeli korelacji faun lądowych młodszego trzeciorzędu w Polsce, w wykazie stanowisk); Rzebik-Kowalska B. 1989 (MA4+5 w tabeli kopalnych owadożernych z miocenu i pliocenu Polski); Wiszniowska, T. 1990 (opis znaleziska jam, gniazda i szczątków kostnych, plejstoceńskich borsuków); Lindner I. 1992 (wspomniana fauna wczesno plioceńska zon MN 14-15 m.in. z jaskini Małej); Wołoszyn B.W. 1989 (MA4+5 w tabeli nietoperzy pliocenu i wczesnego plejstocenu Polski); Harmata W. 1993 (gacki brunatne w jaskini); Szynkiewicz A. 1993 (opis jaskini, szczegółowy opis osadów, wykaz kopalnej fauny z jaskini, przekrój geologiczny przez osady namuliska, zestawienie analiz mineralogicznych, plan jaskini, profil podłużny, fotografia otworu, fotografia namuliska w Komorze Wejściowej); Pazdur A. i in. 1994 (w tabeli wyników datowania nacieków z jaskiń jurajskich m.in. z Jaskini Małej 112+8 tys. lat); Jaskinie Wyżyny Wieluńskiej 2010 (plan i opis inwentarzowy).
Materialy archiwalne
Kontny M. 1977 (w projekcie urządzenia rezerwatu Węże); Szynkiewicz A. 1995 (opis jaskini, osadów, przekrój geologiczny przez osady namuliska, plan, profil podłużny).
Autorzy opracowania Andrzej Górny, Mariusz Szelerewicz
Redakcja Jerzy Grodzicki
Stan na rok 2013
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki plan
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie