Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Jaskinia Szachownica II
Inne nazwy
Nr inwentarzowy J.Wl-01.24
Region Wyżyna Śląsko-Krakowska
Współrzędne WGS84 λ: 18°48′18,00″, φ: 51°03′18,00″
Gmina Lipie (gm. wiejska)
Powiat kłobucki
Województwo śląskie
Właściciel terenu Skarb Państwa | Rezerwat przyrody Szachownica
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu SE
Pozostałe otwory
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 215
Wysokość względna [m]
Głębokość [m] 0
Przewyższenie [m] 0
Deniwelacja [m] 0
Długość [m]
w tym szacowane [m]
297
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne Wyżyna Wieluńska, Wapiennik, Krzemienna Góra.
Opis drogi dojścia do otworu
Do Rezerwatu Szachownica można dotrzeć kierując się z miejscowości Lipie drogą do Parzymiechów, by po przebyciu około 1,5 km skręcić w kierunku Rozalina. Droga prowadzi przez Rozalin i dalej prosto przez las, duktem aż do tablic informacyjnych w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu (od drogi Lipie-Parzymiechy - 4 km). Do tego miejsca można też dojść z Góry Draby szlakiem niebieskim (około 3,5 km). W otworze jaskini istnieje niebezpieczeństwo nagłego obrywania się skal ze ścian i stropu, wewnątrz niektóre korytarze ciasne, trudne do przejścia.
Opis jaskini

Jaskinia położona jest w rozległym wyrobisku rozcinającym Krzemienną Górę mającym przebieg N-S, długość około 150 m, szerokość 70 m. Otwór znajduje się pod 10 metrową ścianą skalną w NW części wyrobiska, jego szerokość wynosi 15 metrów. Od SW w otworze znajduje się wejście do 5 metrowej długości korytarza, o szerokości 2 m i dnie stromo opadającym, pokrytym gruzem wapiennym, zakończonym ciasną, niedostępną dalej, szczeliną. W części NW w otworze rozpościera się obszerna Sala w Otworze - podziemne wyrobisko, o wymiarach 8x6 m i 3 m wysokości. Jej ściany i strop Sali są silnie zwietrzałe, ze stale odpadającymi fragmentami. Dno w Sali od otworu opada do jej środka i ponownie wznosi się, pokryte jest gruzem i dużymi blokami wapiennymi.

Na NW końcu Sali w Otworze ciągnie się 5 metrowy korytarz zakończony niedostępną szczeliną, a w części N wejście 1 m wysokości i takiej szerokości prowadzi do naturalnej, rozległej części jaskini.

System korytarzy i sal utworzony jest na sieci spękań o kierunkach NNW-SSE, NW-SE, NE-SW oraz W-E. Za otworem w sali wejściowej 2 metrowy korytarz wprowadza do rozszerzenia - salki o wymiarach 2x4 m, z której w kierunku NW odchodzi 10 metrowy korytarz zakończony niedostępną szczeliną.


W kierunku NNW odchodzi prostolinijnie 30 metrowy Ciąg Główny - stanowi go korytarz z wciętą miejscami rynną denną i rozszerzenia (salki) w miejscach, gdzie dochodzą korytarze boczne. Wysokość korytarza osiąga maksymalnie 2 m, a szerokość w rozszerzeniach dochodzi do 3 m. Z salki na 10 metrze korytarza odchodzi na W 12 metrowy ciąg, a z rozszerzenia na 14 metrze ciąg korytarzy o długości 17 m. Główny korytarz ku N kończy się niedostępną szczeliną, a na końcu ku NW odchodzi 5 metrowy, ciasny korytarz rozwinięty na wysokiej na 2 m szczelinie.

W odległości 18 m od wejścia w Ciągu Głównym znajduje Salka z Wantami (tu w dnie leżą duże bloki i płyty wapienne). Z niej w kierunku E odchodzi 25 metrowy korytarz Wschodni, a ku SE 20 metrowy, prostolinijny korytarz, do którego dochodzą korytarze wcześniej odchodzące od Ciągu Głównego. Korytarz Wschodni biegnący początkowo ku E po 17 metrach skręca ku ENE, po dalszych 8 metrach odchodzi od niego ciasny korytarz o soczewkowatym przekroju, z głęboko wciętą rynną denną, dostępny na odcinku około 10 metrów. Na 17 metrze od skrętu korytarza ku NEE odchodzi ku SE korytarz, który po 5 metrach zablokowany jest na całym przekroju dużym głazem. Miedzy nim a ścianą przez zacisk ZII przedostać się można do 4 m korytarza na końcu zablokowanego gruzowiskiem, osypującym się prawdopodobnie z powierzchni.

Korytarz Wschodni wyprowadza w Sali o długości 5 m, szerokości 3 m i wysokości 2,5 m. Z niej ku SE biegnie kilkumetrowa, stroma pochylnia, zablokowana piarżyskiem osypującym się z powierzchni.

W kierunku NW rozciąga się 20 metrowy korytarz, początkowo wysokości 3 m, o ścianach z wymyciami, dalej obniżający się i następnie biegnący w górę. W końcowym odcinku obniża się a jego ściany pod koniec są strzaskane, niestabilne. Na nadwietrzałych powierzchniach w Sali na końcu Korytarza Wschodniego i korytarzach w jej otoczeniu widoczne są bardzo liczne wypreparowane gąbki, w dnie występują brunatne osady ilasto-piaszczyste.

Jaskinia o genezie krasowej powstała w wapieniach uławiconych, kredowatych zawodziańskich górnej jury (środkowy oksford). Ławice mają do kilkudziesięciu centymetrów miąższości, miejscami z krzemieniami, na powierzchniach szczególnie silnie zwietrzałych widoczne są liczne fragmenty gąbek, amonity, ramienionogi. W części jaskini niezniszczonej przez eksploatację wapienia większość korytarzy ma charakterystyczny, soczewkowy przekrój, liczne są zagłębienia wirowe i rynny denne, korytarze mają prostolinijny przebieg, a krzyżujące się korytarze tworzą ostre naroża. Te cechy jak również jednofazowy rozwój korytarzy oraz odmienna od innych jaskiń Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej sytuacja geomorfologiczna pozwoliła na wyodrębnienie nowego typu jaskiń proglacjalnych (Głazek i in. 1977, 1978). Powstanie jaskini związane jest z topnieniem lądolodu podczas zlodowacenia środkowopolskiego Warty (Głazek i in. 1977, 1978, 1980).

W jaskini występują grzybki naciekowe, tworzące się miejscami na blokach i na gruzie wapiennym, osiągają one kilka milimetrów długości i zbudowane są z drobnokrystalicznego kalcytu. Zimą w Sali w Otworze tworzą się nacieki lodowe.

Dno korytarzy w jaskini pokryte jest gruzem i blokami wapiennymi. W korytarzu Wschodnim, sali na jego końcu i korytarzach w jej sąsiedztwie w dnie korytarzy brunatne, ilasto-piaszczyste osady fluwioglacjalne, z gruzem wapiennym. Gruz i bloki wapienne pochodzą częściowo ze współczesnych obrywów, mających często miejsce w Sali w Otworze.

W całej jaskini daje się odczuć wyraźny ruch powietrza, szczególnie silny w Ciągu Głównym i Korytarzu Wschodnim. Jaskinia posiadała kilka otworów, obecnie niedostępnych, zasypanych rumoszem wapiennym, mimo to nadal pomiędzy nimi zachodzi cyrkulacja powierza. Jaskinia jest wilgotna. Sala w Otworze zimą wymarza.

Światło sięga wylotu Ciągu Głównego, Sala w Otworze jest widna.

Na ścianach w okolicy wejścia widoczne są płaty zielonych glonów.

W jaskini hibernują nietoperze.

Historia badań
Historia eksploracji
Jaskinia została odkryta i częściowo zmieniona podczas eksploatacji wapienia prowadzonej na Krzemiennej Górze do 1962 roku. Jaskinię zlokalizował A. Wierzbowski w 1972 roku prowadząc w tym terenie kartowanie geologiczne. Zarządzeniem Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11.10.1978 roku, na terenie Wzgórza Krzemienna Góra utworzony został rezerwat przyrody „Szachownica” o powierzchni 12,70 ha (Monitor Polski) gdzie przedmiotem ochrony jest m.in. Jaskinia Szachownica II. Od 13.11.2007 r. znajduje się na terenie Obszaru Ochrony Siedlisk sieci Natura 2000 (Szachownica PLH 240004).
Historia dokumentacji
W lutym 1975 roku uczestnicy obozu naukowego Sekcji Krajowej Młodych Geologów Wydziału Geologicznego Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem J. Bednarka wykonali dokumentację kartograficzną jaskini. Aktualną dokumentację sporządzili we wrześniu 2008 r. A. Górny i M. Szelerewicz. Pomiary wykonali w sierpniu 2008 r. M. Golanko, A. Górny, A. Kurek, J. Szelerewicz i M. Szelerewicz oraz we wrześniu 2008 r. A. Górny, M. Migacz, M. Pruc i M. Szelerewicz.
Plan opracował M. Szelerewicz.
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Nie
Literatura
Głazek J. i in. 1977 (system jaskini Szachownica jako nowy genetycznie typ jaskiń - jaskinie proglacjalne); Głazek J. i in. 1978 (poznanie jaskiń Systemu Szachownicy, sytuacja geologiczno-morfologiczna, opis systemu jaskiń i ich geneza, plan systemu Jaskini Szachownica, mapa geomorfologiczna okolic Krzemiennej Góry, przekrój geologiczny przez Krzemienna Górę); Monitor Polski Nr 33, 1978 (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11.10.1978 w sprawie uznania za rezerwat przyrody); Głazek J., Szynkiewicz A. 1980 (wymieniona jako szczególny przypadek rozwoju w plejstocenie młodych jaskiń proglacjalnych); Głazek J. i in. 1980 (sytuacja geologiczna systemu, geneza jaskini, plan); Szelerewicz M. 1984 (w wykazie najdłuższych jaskiń Jury); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (opis inwentarzowy jaskini, plan, plan systemu jaskiń Szachownicy, w pełnym wykazie jaskiń jako VI.D.2); Wiśniewski W.W. 1989 (w wykazie najdłuższych jaskiń Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej); Gradziński M., Szelerewicz M. 2004 (w wykazie najdłuższych jaskiń Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej); Urban J. 2006 (wymieniona wśród najważniejszych rezerwatów przyrody, na mapie ważniejszych miejsc ochrony jaskiń); Jaskinie Wyżyny Wieluńskiej 2010 (plan i opis inwentarzowy).
Materialy archiwalne
Szynkiewicz A. 1993 (opis systemu jaskini Szachownica, na planie systemu jaskini Szachownica); Bednarek J., Głazek J., Rudnicki J., Szynkiewicz A., Wierzbowski A. 1977 (w projekcie rezerwatu geologicznego „Szachownica”); Wołoszyn B.W., Gradziński M., Kosiński M., Kozakiewicz K., Postawa R. 1996 (planie ochrony rezerwatu „Szachownica”); Polonius A. 2001 (plan ochrony systemu jaskini Szachownicy).
Autorzy opracowania Andrzej Górny, Mariusz Szelerewicz
Redakcja Jerzy Grodzicki
Stan na rok 2013
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki plan
Obiekt w serwisie Geostanowiska Geostanowisko Geostanowisko
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie