Jaskinia znajduje się w pobliżu osady Ostrężnik, w zachodnim zboczu wzgórza, ograniczającego osadę od wschodu. Z przysiółka należy podejść ścieżką w kierunku wschodnim wzdłuż granicy lasu bukowego. Potem przez las, lekko trawersując zbocze, w stronę skałki, będącej kulminacją tej części zalesionego grzbietu. Otwór jaskini znajduje się kilkanaście metrów przed skałką, obok pnia dużego buka, w wąskiej rozpadlinie małych, słabo widocznych wychodni skalnych.

Otwór jaskini jest sztucznie poszerzoną rozpadliną skalną, o szerokości około 0,5 m i długości 1,2m. Po kilku metrach szczelina przechodzi w ciasną studzienkę, która po 2 m wypada 4-metrowym progiem do Sali Wytrwałych. Sala, o wymiarach 15x4 m i wysokości do 4m, powstała w wyniku obrywu pomiędzy dwoma blisko siebie przebiegającymi szczelinami. Dno sali stanowi zawalisko. W części, gdzie zbudowane jest ono z dużych głazów, można między nimi przecisnąć się kilka metrów w głąb. Na stropie i ścianach sali pojawiają się niewielkie formy naciekowe (makarony, stalaktyty, draperie, polewy z mleczka wapiennego). W północnej części sali urywają się dwie szczelinowe studzienki.

Lewa studnia, węższa, sprowadza do Partii Dąbrowskich. Spod studni szczelinowy korytarz, o dnie zasłanym blokami skalnymi i rumoszem, wiedzie do Sali Trójkątnej. Ma ona wymiary 12x3 m i do 2,5 m wysokości, jest pozbawiona nacieków, ma charakter zawaliskowy. Tu ciąg rozdwaja się. W kierunku północno-zachodnim odchodzi 60-metrowy, szczelinowy korytarz, o ścianach wypreparowanych przez stagnującą wodę. Dno tego ciągu zalega namulisko gliniaste. W ścianach widoczne są, licznie występujące, buły krzemienia oraz skamieniałości. Korytarz prowadzi do najdalej na zachód wysuniętej części jaskini – ciasnego ciągu, nazwanego Incydentem Zachodnim. Z Sali Trójkątnej w kierunku północnym prowadzi wysoki korytarz, którego dno miejscami pokryte jest pięknymi, śnieżnobiałymi polami ryżowymi i niewielkimi nieckami z wodą. Korytarz ten po około 25 m, przez wąski i niski przełaz, wpada do poprzecznej, wysokiej szczeliny o ścianach pokrytych wspaniale wykształconymi naciekami grzybkowymi oraz efektownymi polewami. W kierunku zachodnim szczelina ta spiętrza się 4-metrowym progiem, wprowadzającym w przypowierzchniowe zawalisko. Widoczne tu są korzenie drzew. W kierunku wschodnim szczelina doprowadza do Sali z Wantą. Sala ta jest wydłużona, z dużym blokiem skalnym pośrodku, o pięknym, wypłaszczonym przez przepływ wody stropie, zdobnym największym w jaskini nagromadzeniem niezbyt długich makaronów. Leży ona na osiowym pęknięciu Jaskini Wiernej. W kierunku północnym odchodzi od sali kilkunastometrowej długości ciasnawa szczelina - Zaułek Północny. Z Sali z Wantą w dół i w kierunku południowym odchodzi dolne piętro, które przez zawalisko przedostaje się do Niskiej Sali. Sala o powierzchni 12x8m, utworzona w wyniku obrywu na warstwie ławicowej, w zasadniczej części jest niska (średnia wysokość 1m), o stropie z najładniejszymi w jaskini gniazdami stalaktytów. W zachodniej części przebiega przez nią szczelinowy komin o wysokości do 12 m. Niska Sala leży w centralnej części jaskini i jest jakby zwornikiem labiryntowego układu korytarzy. Można do niej także dotrzeć szczelinowym korytarzem, zaczynającym się pod Studnią Triumfu, a następnie jednym z trzech niskich przełazów w kierunku wschodnim. Z Niskiej Sali rozciągają się w stronę wschodnią najładniejsze naciekowo rejony jaskini - Korytarz Naciekowy oraz Partie Jurajskiego Klubu Jaskiniowego. Partie J.K.J. rozwijają się głównie w kierunku północnym. W nich leży najniższy dotychczas osiągnięty punkt jaskini – 30 m.

Z Niskiej Sali w kierunku południowym przechodzimy do Sali Rysia. Ma ona wymiary 20 x 4 m. Znaleziony w niej został kompletny szkielet rysia, zalany naciekiem. Największą ozdobą są okazałe stalagmity, sięgające 30 cm wysokości i tworzące efektowny rząd. Za Salą Rysia rozciągają się szczelinowe korytarze , które niejednokrotnie krzyżując się między sobą rozciągają się jeszcze na ok. 70 m ku S i docierają aż pod powierzchnię, o czym świadczą występujące tu brody i korzenie drzew. Partie te są stosunkowo ciasne (Labiryncik, Przepierzenie), jedynie Korytarz Południowy jest obszerniejszy, o ścianach pokrytych polewą naciekową.

Środowisko geograficzne Jaskini Wiernej było badane w 1991 roku przez R. Gałuszkę. Poniżej przedstawiono kilka syntez i wniosków z tego opracowania:

● Jaskinia powstała w serii wapieni skalistych jury górnej i wapieni organodetrytycznych z krzemieniami.

● Jest utworzona przez system poziomych korytarzy, rozwiniętych na pionowych szczelinach tektonicznych o układzie SE-NW. Szczeliny te są w niektórych miejscach (Korytarz Południowy, Incydent Zachodni, Zaułek Północny) dobrze widoczne w postaci wnęki stropowej.

● Korytarze jaskini pokrywają formy freatyczne jak i wadyczne, świadczące o tym, że rozwinęła się ona w strefie saturacji (poziomo skierowany, burzliwy przepływ) a następnie była modelowana w warunkach swobodnego przepływu wody w strefie aeracji.

● Główna faza rozwoju przypada na schyłek trzeciorzędu. Obecnie jest jaskinią nieaktywną, odizolowaną od zwierciadła wód podziemnych.

● Wyróżniono trzy typy korytarzy:

1/ Powstałe na spękaniach międzywarstwowych. Korytarze posiadają zrównany strop i niewysokie ściany, charakterystyczne dla erozji bocznej (np. początek Korytarza Naciekowego).

2/ Powstałe na szczelinach tektonicznych, biegnących prostopadle do spękań międzywarstwowych. Korytarze te są wysokie i stosunkowo wąskie (erozja pionowa), o asymetrycznym przekroju (np. Korytarz Południowy, Przepierzenie, Zaułek Północny).

3/ Powstałe w miejscu krzyżowania się ze sobą szczelin tektonicznych i spękań międzywarstwowych. Tak utworzyły się główne sale jaskini.

● Korytarze były tworzone przez wody allochtoniczne (płynące z zewnątrz) i autochtoniczne. Te pierwsze mają spore rozmiary, są szerokie, o zrównanym stropie (Korytarz Południowy). Często posiadają kształt trójkątny, z wyraźnymi bocznymi, poziomymi rozmyciami ścian (Przepierzenie, Pod Skałkę, Incydent Zachodni). Korytarze powstałe dzięki wodom autochtonicznym są przeważnie wysokie i wąskie, lekko meandrujące (Studnia Tryumfu, Lewa Studnia). Obecnie korytarze górnego piętra jaskini uległy zawaleniu, zaś te z dolnego piętra zostały zapełnione przez namuliska i nacieki.

● Opisano kilka form erozyjnych:

1/ Kotły wirowe są najczęściej spotykaną formą rzeźby stropowej, szczególnie w Niskiej Sali i Zaułku Północnym. Najczęściej są rozmieszczone wzdłuż osi korytarza. Mają maksymalną głębokość do 30 cm.

2/ Poziome rozmycia ścian tworzą charakterystyczny gruszkowaty przekrój w korytarzu łączącym Niską Salę z Salą z Wantą i w Zaułku Północnym.

3/ Zagłębienia wirowe tworzą owalne formy o głębokości do 3 cm na ścianach u wylotu Korytarza Południowego do Sali Rysia.

4/ W górnej części Studni Tryumfu i Lewej Studni występują żłobki szczelinowe i zagłębienia korozyjne.

● Nacieki kalcytowe są największą ozdobą Jaskini Wiernej. Opisano tu 4 grupy nacieków: pokrywy naciekowe (nacieki na ścianach, kaskady, misy martwicowe, perły jaskiniowe), stalaktyty (makarony, normalne, zdeformowane, heliktyty, draperie, zasłony), stalagmity (typowe, zgrubiałe u góry, kolumny) i nacieki typu „kamiennego mleka” (pokrywy, pola ryżowe, misy martwicowe). Największe nagromadzenie form naciekowych ma miejsce w środkowej części jaskini, zwłaszcza w Korytarzu Naciekowym. Występujące tu kolumny dochodzą 1,5 m. wysokości, kaskady sięgają 2 m., pola ryżowe przekraczają powierzchnię 3 m kwadratowych. W Niskiej Sali są charakterystyczne „gniazda stalaktytów”. Jest ich tu 6, a w każdym naliczono około 30 stalaktytów, sięgających maksymalnie 30 cm długości. W Sali Rysia znajduje się sporo dość dużych stalagmitów, tworzących efektowny wał, o długości 3 m, biegnący środkiem sali. Największe mają 0,5 m wysokości. W dużych powierzchniowo misach martwicowych wykształciły się perły naciekowe. W Sali z Wantą jest duże nagromadzenie współcześnie powstających makaronów, sięgających 15 cm długości. W Białej Studni i Korytarzu Naciekowym występują pola ryżowe i pokrywy typu „kamiennego mleka”. W północnej części Korytarza Naciekowego powszechnie występują heliktyty. Ściany Korytarza Południowego, Grzybiarni i Partii Dąbrowskich są pokryte naciekiem grzybkowym. Wiek nacieków ocenia się na około 4,5 tys. lat. W skalnych osadach znaleziono także odłamki znacznie starszych nacieków, datowanych na około 45 tys. i 50 tys. lat.

● Na spągu sal i korytarzy licznie występują osady. Są to przede wszystkim przytransportowane przez wodę czerwone piaski ilaste i gliny. Występują one na dużej powierzchni, szczególnie w dolnym piętrze. W Partiach J.K.J. miąższość piasków sięga 1,5 m. Zazwyczaj są one przykryte kilkucentymetrową warstwą gliny. Prawie w całej jaskini występują osady grawitacyjne typu autochtonicznego. Tworzą je przede wszystkim gruzy wapienne, potrzaskane fragmenty nacieków i duże bloki skalne. Najwięcej jest ich w Sali Wytrwałych, gdzie osiągają miąższość 7 m. Osady organiczne, w postaci brekcji i guana nietoperzowego znaleziono w Niskiej Sali i pod Studnią Tryumfu. Na spągu Sali Rysia leżał prawie kompletny szkielet rysia, częściowo zalany polewą naciekową. Jego wiek oceniono na około 1000 lat. Część kości, w tym czaszka, zostały zabezpieczone i są przechowywane w Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie.

● Woda występuje w jaskini w postaci deszczu podziemnego, skapującego ze stalaktytów i nierówności stropu oraz kałuż w misach martwicowych i na dnie korytarzy. Średnia temperatura wody jest zbliżona do temperatury powietrza i wynosi około 8,3º C. Średnia roczna temperatura powietrza w jaskini wynosi 8,1º C i jest wyższa od średniej rocznej temperatury tego terenu o 1,2º C. Wraz ze wzrostem odległości i głębokości od otworu średnia roczna temperatura obniża się, poczynając od Sali Wytrwałych, gdzie wynosi 8,8º C a kończąc na Partiach J.K.J., gdzie wynosi 7,8º C. W jaskini nie zaobserwowano wtargnięcia mrozu do wnętrza, ani wytworzenia jakichkolwiek form lodowych.

● Wilgotność względna w jaskini oscyluje w granicach od 88% do 95%. Jej przebieg jest związany z przebiegiem temperatur. Wraz z ich wzrostem rośnie wilgotność. Po zamontowaniu klapy w otworze stwierdzono, że wilgotność wzrosła o kilka procent w całej jaskini.

● W jaskini stwierdzono dwa typy cyrkulacji powietrza, związane z porami roku:

1/ zimową: powietrze wypływa na zewnątrz. W dniu 9 grudnia 1991 w szczelinie wyjściowej zanotowano prędkość przepływu około 3 m/sek.,

2/ wiosenno-letnio-jesienną: przepływy powietrza w jaskini są bardzo słabe i bez wyraźnego kierunku.

● Światło naturalne sięgało pierwotnie do głębokości około 4 m, jednak po zamknięciu jaskini jego zasięg zmniejszył się do około 2 m. Obejmuje tylko część szczeliny wejściowej.

● W jaskini wyróżniono trzy strefy mikroklimatyczne:

1/ strefa statyczna, w której wahania temperatury w ciągu roku są mniejsze od 1ºC i wilgotność jest stała i najwyższa (Dno, Partie J.K.J., Niska Sala, Korytarz Południowy),

2/ strefa przejściowa, w której wahania temperatury w ciągu roku wynoszą około 1ºC i wilgotność jest stała lecz o nieco niższej wartości (Studnia Tryumfu, Partie Dąbrowskie). Stwierdzono tu wyraźny przepływ powietrza,

3/ strefa dynamiczna, o największych wahaniach temperatury, sięgających 2,8ºC, i zróżnicowanej wilgotności względnej od 88 do 94% (Sala Wytrwałych).

W jaskini zimują nietoperze. Stwierdzono tu m.in. takie gatunki jak nocek duży Myotis myotis (08 lutego 1991 – 4 osobniki), nocek Natterera Myotis nattereri (08 lutego 1991 – 2 os.), nocek rudy Myotis daubentonii (08 lutego 1991 - 1 os.), nocek wąsatek Myotis mystacinus/brandtii (22 lutego 1992 – 1 os.), podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (22 lutego 1992 – 1 os.) i jako rzecz wyjątkowa – podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum (22 lutego 1992 -1 os.).

Kompleksowe opracowanie geograficzne obejmujące opis geologiczno morfologiczny i warunki klimatyczne przeprowadził Gałuszka (1992). Występowanie nietoperzy badali Postawa, Węgiel i Zygmunt (1994).

Miejscowa ludność od dawna obserwowała wyraźny wywiew powietrza, wydobywający się z wejściowej szczeliny przy niskich temperaturach i pokrywający pobliskie drzewa efektowną szadzią. W dniu 2 stycznia 1976 r. Z. i M. Rysieccy ze Speleoklubu Katowice, jako pierwsi grotołazi zwrócili uwagę na ten problem (Meander 1, 1976). W maju 1976 r. członkowie tego klubu – K. Irzyk, S. Janota i Z. Rysiecki rozpoczęli poszerzanie ciasnej szczeliny wejściowej. Prace te zostały zakończone w dniu 20 października 1990 r. przez ten sam zespół, uzupełniony o B. Łabanowicza z Katowickiego Klubu Speleologicznego i A. Porębskiego ze Speleoklubu Dąbrowa Górnicza. W tym dniu odkryto ok. 500 m. korytarzy, w tym Salę Niską i Salę Rysia. Tydzień później zespół Speleoklubu Dąbrowa Górnicza - A. Porębski, W. Porębski i D. Piętak odkryli około 150 metrów korytarzy w Partiach Dąbrowskich. 21 kwietnia 1991 roku członkowie Jurajskiego Klubu Jaskiniowego z Krakowa - T. Szczęśniak i S. Herod znaleźli wejście do Partii J.K.J., odkrywając ok. 120 m. korytarzy. Tydzień później ten sam zespół, uzupełniony przez Z. Rysieckiego i M. Wilka (KKS), przedłużył te partie o kolejne 100 m.

Pomiary jaskini sporządził Z. Rysiecki w listopadzie 1990 r. i maju 1991 r. Dane zaktualizował J. Zygmunt w 2009 r.
Plan opracował Z. Rysiecki.

Rysiecki Z. 1976 (wzmianka); Gałuszka R. 1992 (oprac. geograficzne); Rysiecki Z. 1990 (informacja); Rysiecki Z. 1991 (plan, opis); Postawa T. i in. 1994 (badania nietoperzy); Stefaniak K. i in. 2009d (dane morfometryczne, krótka charakterystyka, zakres badań); Tyc A. 2009a (wzmiankuje w aspekcie genezy); Jaskinie Wyżyny Częstochowskiej 2011a (plan i opis inwentarzowy).

Czepiel M., Zygmunt J. 2001 (dokumentacja).