Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Jaskinia Głęboka
Inne nazwy Jaskinia Głęboka w Berkowej Górze
Nr inwentarzowy J.Cz.III-06.02
Region Wyżyna Śląsko-Krakowska
Współrzędne WGS84 λ: 19°31′44,00″, φ: 50°34′23,00″
Gmina Kroczyce (gm. wiejska)
Powiat zawierciański
Województwo śląskie
Właściciel terenu Prywatny
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu SW
Pozostałe otwory 2 - ku NNW; 3 - ku N; 4 - ku E.
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 365
Wysokość względna [m] 5
Głębokość [m] 12,50
Przewyższenie [m] 4
Deniwelacja [m] 16,50
Długość [m]
w tym szacowane [m]
170
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne Wyżyna Częstochowska, Podlesice, Skałki Kroczyckie, Góra Zborów (Berkowa).
Opis drogi dojścia do otworu
Jaskinia znajduje się w zachodnim zboczu Góry Zborów. Otwory NNW i SW znajdują się u podstawy ścian nieczynnego kamieniołomu. Są sztuczne. Otwory N i E są w obrębie łomiku szpatowego, położonego nad zboczem kamieniołomu, u stóp Skałki Kruka. Do kamieniołomu prowadzi polna droga, biorąca swój początek 200 metrów wcześniej - koło parkingu przy asfaltowej drodze Kotowice - Kroczyce. Jaskinia jest łatwa w zwiedzaniu, jedynie pokonanie ciasnych korytarzy może stwarzać pewne trudności.
Opis jaskini

Jaskinia posiada cztery otwory. Dwa z nich znajdują się u podstawy zachodniej ściany kamieniołomu (1, 2), a dwa pozostałe w leju położonym za północną ścianą kamieniołomu (3, 4). Wygląd leja wskazuje, że otwory w tym miejscu (podobnie jak otwory w kamieniołomie) zostały odsłonięte w sposób sztuczny (odkopane). Jaskinia Głęboka składa się z dwóch, wyraźnie zaznaczonych części – części północnej i południowej. Oba te fragmenty łączy bardzo ciasny korytarzyk o charakterze szczeliny skalnej.

Część północna posiada 3 otwory. Otwór (2) oraz leżący za nim korytarz jest silnie przekształcony w trakcie robót górniczych, prowadzonych w kamieniołomie oraz w jaskini. Kilka metrów za tym otworem, po prawej stronie korytarza, w zagłębieniu dna, znajduje się wejście do korytarzyka łączącego obie części jaskini. Wejście to jest częściowo przysłonięte luźnymi głazami - pozostałością po robotach wydobywczych. w środkowej części Partii Północnych znajduje się niewysoki, ślepy komin, który zachował swój naturalny charakter, a jego górna część jest pokryta polewami kalcytowymi. W miejscu tym zachowały się także resztki nacieku pagodowego. U podstawy tego komina znajduje się wejście do niskiego, opadającego w dół, korytarzyka o długości około 10 m. Korytarzyk kończy się ślepo a jego dno jest pokryte dużą ilością gruzu skalnego. Za nim znajduje się dalsza część korytarza, która wznosząc się nieco w górę prowadzi do otworu trzeciego (3). Sam otwór zachował się w pierwotnym stanie, a w jego stropie jest widoczny duży kocioł wirowy z mniejszymi zagłębieniami wirowymi. W bezpośrednim sąsiedztwie otworu (3) leży kolejny otwór (4). Jest to bardzo niska wnęka w skale, prowadząca do tak samo niskiego korytarzyka, który po skręcie w lewo łączy się z główną częścią Partii Północnych. Ten fragment jaskini rozwinął się na rozluźnieniu międzyławicowym i jest on w niewielkim stopniu przekształcony przez roboty wydobywcze.

Do części południowej Jaskini Głębokiej prowadzi tylko jeden otwór (1). Jest on dość szeroki choć niezbyt wysoki, w połowie rozciągłości przedzielony blokiem skalnym. Otwór ten kiedyś był zapewne znacznie większy. Od strony wnętrza jaskini widać wyraźnie, że jego dolna część jest przysypana gruzem. Otwiera się on wprost do największej sali jaskini, o wymiarach 24x12 m. Sala rozwinięta jest generalnie na południe, a jej dno opada stromą pochylnią, podciętą kilkoma prożkami, o wys. od 0,6 do 2,0 m. Wzdłuż lewej orograficznie ściany sali, w ramach turystycznego udostępniania jaskini, ułożono kamienne stopnie i zbudowano barierkę. Urządzenia te szybko zostały zdewastowane.

Sala Wejściowa to duża komora powstała w wyniku przepływów freatycznych, przemodelowana w skutek procesów tektonicznych, a na koniec jej wnętrze zostało przekształcone antropogenicznie. Jej dno, zbudowane przede wszystkim z dużych bloków skalnych, oprócz tego że nachylone, jest jeszcze przedzielone kilkoma niezbyt wysokimi prożkami. W dolnej części dno tej Sali staje się płaskie i jest wysłane grubą warstwą bloków skalnych. Zaraz za wejściem po lewej stronie jest prawie pozioma półka, która od wschodniej strony osiąga wysokość około 3 m. Z tej półki w kierunku północno-wschodnim prowadzi ciasna szczelina do Partii Północnych. Około 4 m na wprost za otworem, w progu skalnym, znajduje się wąska półka skalna a w niej wejście do Partii pod Schodami. Ta część jaskini ma charakter typowo zawaliskowy, a rozwinęła się na jednym z opisywanych wcześniej uskoków tektonicznych. Jest to wąska, silnie nachylona w kierunku NW kieszeń, kończąca się płytką studzienką, zasypaną w tej chwili gruzem skalnym.

W dolnej części Sali Wejściowej, u podstawy pochylni, tuż przed dużym filarem znajduje się 12-metrowy, niski korytarzyk Mytego Ciągu, zakończony niedużą, naciekową salką. Zachowały się tutaj nieduże stalaktyty oraz wystające ze ściany resztki polew, świadczące o dawnym poziomie namuliska. Samo namulisko jest piaszczyste (czerwony piasek typu terra rosa). Strop Sali Wejściowej, zaraz za otworem wznosi się wysoko w górę, do szczeliny wypełnionej brekcją tektoniczną i mlekiem wapiennym. Takim samym mlekiem jest wypełniony ślepy komin o wysokości około 8 m. Za szczeliną i kominem strop opada gwałtownie aby w najniższym miejscu osiągnąć wysokość kilkudziesięciu centymetrów. W tym miejscu znajduje się niskie przejście Sali za Obniżeniem Stropu. Strop tej Sali jest bardzo silnie skorodowany i pokryty ciemnymi polewami. Dno pokryte jest grubą warstwą gruzu skalnego. W północnej ścianie Sali za Obniżeniem Stropu widoczna jest szeroka szczelina, całkowicie zablokowana dużymi blokami skalnymi. W wielu miejscach są one spojone mlekiem wapiennym. Prawdopodobnie łączy się ona z powierzchnią.

W zachodnim narożniku Sali za Obniżeniem Stropu, u podstawy ściany znajduje się wejście do bardzo ciasnego i krętego korytarzyka Esso. Zachował on swój pierwotny charakter. Korytarz ten ma średnicę około 0,4 m, jest przedzielony dwoma około 1,5-metrowymi progami. Po około 10 m doprowadza on do niskiej ale stosunkowo obszernej Salki Naciekowej. Zachowały się tutaj ładnie wykształcone polewy naciekowe, niestety przybrudzone gliną, całkiem spore stalagmity (jeden o wysokości 1 metra!) oraz niewielkie, ale występujące w dużej ilości stalaktyty, tworzące specyficzną, jakby gąbczasto-porowatą strukturę. W salce tej kończą się dostępne obecnie części Jaskini Głębokiej.

 W jaskini przeprowadzono badania florystyczne i klimatyczne. W okolicy otworu głównego stwierdzono występowanie 13 gatunków mszaków, przy otworze SW – 1 gatunek, przy otworze N – 9 gatunków i przy otworze E – 1 gatunek. Partie przyotworowe jaskini cechuje silna dynamika klimatyczna. Natomiast poniżej pochylni klimat jest statyczny. Światło bezpośrednie oświetla tylko partie przyotworowe. Światło pośrednie i rozproszone dociera do końca pochylni oraz obejmuje dużą część korytarza między otworami SW i N.

 W jaskini sporadycznie zimują pojedyncze nietoperze, należące do gatunków: nocek duży Myotis myotis (max. 4 os. – 29.01.95), nocek Natterera Myotis nattereri (2 os. – 12.02.93), podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (1 os. – 09.01.89, 2 os. - 2008), nocek rudy Myotis daubentonii (2 os. – 29.01.95) i gacek brunatny Plecotus auritus (1 os.- 29.01.95).

Jaskinia powstała w wapieniach górnej jury typu skalistego. W miejscu, w którym znajdują się główne sale jaskiniowe, dominuje wapień skalisty uławicony, co wyraźnie widać w stropie Sali wejściowej. Ławice wapienia zapadają w kierunku północnym pod kątem około 30 do 45°. W okresach większych opadów atmosferycznych do głównego otworu jaskini wpływa dość duża ilość wody, pochodząca z kanału krasowego, położonego nieco na prawo (na południe) i kilka metrów powyżej otworu. Specyficzne ukształtowanie terenu powoduje, że zamiast odpływać dnem kamieniołomu woda deszczowa wpływa do wnętrza jaskini i wsiąka w gruzowisko zalegające na dnie Sali Wejściowej. Woda opadowa jest drenowana w głąb, aż do poziomu otaczających Górę Zborów dolin rzecznych tj. do wysokości około 320 m n.p.m.

Jaskinia Głęboka, pomimo totalnych zniszczeń, zdołała zachować nieco wartości przyrodniczych. Należą do nich m.in.:

- dobrze widoczna, specyficzna tektonika tego fragmentu Góry Zborów,
- specyficzna, wieloetapowa geneza jaskini,

- formy korozyjno-erozyjne, osady i nacieki jaskiniowe będące odzwierciedleniem minionych procesów torfotwórczych,

- ciągle żywe procesy krasowe (powstawanie nowych nacieków), dążące do zabliźnienia ran po eksploatacji wapieni i kalcytu,

- mikroklimat jaskiniowy, który dzięki dostępności jaskini może być obserwowany przez cały rok,

- miejsce zimowania kilku gatunków nietoperzy.
Historia badań
W jaskini przeprowadzono badania florystyczne i klimatyczne.
Historia eksploracji
Otwór jaskini został odsłonięty około 1942 r. podczas robót w kamieniołomie, zarządzanych przez władze okupacyjne. Kamieniołom został założony przez Niemców w okresie II wojny światowej, w celu pozyskania materiału skalnego dla naprawy drogi Kroczyce-Żarki. W 1949 roku kamieniołom był już nieczynny, lecz często odwiedzany przez „szpaciarzy”, którzy z Jaskini Głębokiej wydobywali duże ilości kalcytu (zwanego szpatem). Wtedy też zniszczono szatę naciekową groty.  Korytarzyk Esso i inne boczne ciągi zostały odkryte później, przez anonimowych grotołazów (nazwa „Esso” pochodzi od esowatego kształtu tego korytarza). W roku 1979 jaskinia została skatalogowana przez K. Mazika, pod nieco zmodyfikowaną ale popularną nazwą Jaskini Głębokiej. W stosunku do tej jaskini używano także innych nazw, takich jak: W kamieniołomie, Eso i Naciekowa.
Historia dokumentacji
Jaskinia została pierwszy raz opisana przez K. Kowalskiego w roku 1949, jako „Jaskinia Głęboka w Berkowej Górze”, pod numerem inwentarzowym 440. Dokumentację jaskini oraz pomiary wykonali: Z. Lorek, K. Mazik i A. Ziober w dniach: 10-12 marca i 28 kwietnia 1979. Aktualizację i uzupełnienia wykonał J. Zygmunt, z pomocą M. Wilczka, w dniu 9 lipca 2009 r. Salka za korytarzykiem Esso była także drugi raz splanowana - przez M. Janułę ze Speleoklubu Bielskiego.
Plan opracował K. Mazik, Z. Lorek, J. Zygmunt.
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Nie
Literatura
Sosnowski K. 1949 (wzmianka); Kowalski K. 1951 (plan, opis); Mazik K. 1979 (plan, opis); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (plan, opis); Ganszer J. 1988 (plan partii za Esso); Jędrzejko K., Ziober A. 1992 (badania mszaków naskalnych); Pawełczyk M. 1997 (plan i opis Mytego Ciągu); Krajewski M., Matyszkiewicz J. 2009 (tektonika); Stefaniak K. i in. 2009d (błędne dane morfometryczne, krótka charakterystyka, zakres badań);Tyc A. 2009b (w kontekście ochrony przyrody); Jaskinie Wyżyny Częstochowskiej 2010 (plan i opis inwentarzowy).
Materialy archiwalne
Postawa T. 2001 (sprawozdanie z obserwacji nietoperzy); Polonius A. 2008 (ekspertyza geologiczna).
Autorzy opracowania Adam Polonius, Jerzy Zygmunt, Krzysztof Mazik
Redakcja Jerzy Mikuszewski
Stan na rok 2013
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki plan
Obiekt w serwisie Geostanowiska Geostanowisko Geostanowisko
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie