Państwowy Instytut Geologiczny

Państwowy Instytut Badawczy

Jaskinie Polski


Dane szczegółowe jaskini


Nazwa Jaskinia Gwiaździsta (S-5.32)
Inne nazwy
Nr inwentarzowy S.III-04.32
Region Sudety
Współrzędne WGS84 λ: 15°54′26,03″, φ: 50°56′04,77″
Gmina Wojcieszów (gm. miejska)
Powiat złotoryjski
Województwo dolnośląskie
Właściciel terenu Skarb Państwa
Podstawa ochrony
Ekspozycja otworu WNW
Pozostałe otwory
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] 542
Wysokość względna [m] 190
Głębokość [m] 65
Przewyższenie [m] 0
Deniwelacja [m] 65
Długość [m]
w tym szacowane [m]
562
Rozciągłość horyzontalna [m]
Położenie geograficzne Sudety Zachodnie, Wojcieszów, Góry Kaczawskie, Góra Połom, w południowo-zachodnim stoku Góry Połom (664 m n.p.m), na VI poziomie eksploatacyjnym czynnego kamieniołomu.
Opis drogi dojścia do otworu
Od stacji kolejowej Wojcieszów Górny idziemy główną szosą w dół Doliny Kaczawy, a następnie w lewo ul. Robotniczą i dalej drogą prowadzącą do kamieniołomów. Za zakładem przeróbczym, który pozostaje po lewej stronie, po około 500 m znajduje się wejście w prawo na poziom eksploatacyjny (VI). Kierując się na wyraźny pionowy żleb w ścianie kamieniołomu spadający do Jaskini Jasnej, około 150 m przed nią, po lewej stronie znajduje się otwór w poziomym spągu pola eksploatacyjnego. Droga dojścia bez trudności - można dojechać samochodem. Z uwagi na czynny zakład górniczy należy każdorazowo termin wejścia do jaskini uzgodnić z kierownictwem kamieniołomu.
Opis jaskini

Otwór ma kształt trójkąta nieregularnego o wymiarach 1,0x0,7 m. Usytuowany jest wśród gruzu skalnego pokrywającego w niektórych miejscach poziom eksploatacyjny. Studnia wejściowa jest dość ciasna i rozszerza się dopiero po około 8 m. Zjazd, cały czas w kontakcie z jedną ze ścian, kończy się po kilkunastu metrach. Studzienka przechodzi tam w rodzaj wąskiego i stromego korytarzyka o spągu pokrytym odłamkami skał. Na głębokości 21 m korytarz rozszerza się i rozwidla na trzy niezależne drogi (Rozdroże). Na południowy zachód, stromo w górę, można się wspiąć do Górnych Partii. Doprowadza do nich korytarz o szerokości 1 m i wysokości 2 m. Ściany jego i spąg pokrywają naciekowe polewy barwy jasnopomarańczowej. W górze korytarz rozwidla się na dwie odnogi. W miejscu rozwidlenia spąg jego pokryty jest sporymi blokami skalnymi. Wznoszące się dalej lewe (orograficznie) odgałęzienie kończy się niebawem rurowatym korytarzem o średnicy 1,5 m. Prawym odgałęzieniem po 3 m dochodzi się do poprzecznego krótkiego korytarzyka o obu odnogach wznoszących się stromo w górę. Najwyższy w tym miejscu punkt jaskini znajduje się 5 m poniżej powierzchni terenu.
Na północ (z Rozdroża) można się przedostać do dość wysokiej, ładnie mytej, meandrującej szczeliny, która doprowadza do Bocznego Ciągu. Po 6 m w lewo w dół znajduje się wejście do ślepej studzienki o głębokości 6 m. Dno jej jest zaglinione, a ściany pokrywają ciemnobrązowe polewy kalcytowe. Po przeciwnej stronie wlotu do ślepej studzienki można wejść do opadającej stromo w dół dość niskiej szczeliny, wyklinowującej się po 7 m. Meandrująca szczelina wznosi się dalej w górę, a następnie skręca na północny wschód i opada w dół nachyleniem przekraczającym 65° by na głębokości 37 m osiągnąć szerokość około 30 cm. Nie dochodząc do jej dna można zwiedzić niewielką salkę ze ścianami pokrytymi polewami kalcytowymi i zagruzowanym dnie, do której wejście znajduje się 6 m ponad dnem zasadniczej szczeliny Bocznego Ciągu. W miejscu gdzie szczelina jest najwęższa znajduje się zacisk o długości około 0,5 m, za którym szczelina znów się poszerza do około 1,5 m. Po sześciu metrach korytarz rozgałęzia się. Prawy doprowadza po kilku metrach do salki, z której biegnie zwężający się korytarz kończący się zaciskiem łączącym te partie z leżącymi poniżej Sali pod Wiszącą Wantą. Lewe odgałęzienie korytarza opada stromo w dół do niewielkiej salki. Z niej w dół do dość szerokiego korytarza, z którego biegnie w górę ślepo zakończony dziesięciometrowy kominek o nachyleniu 66° oraz stromo w dół do salki z dwoma okresowymi niewielkimi zbiornikami wody (0,1 m głębokości; 0,9x0,3 m). Z salki w lewo krótkim korytarzem poziomo nad ostatni odcinek bocznego ciągu, który opada stromo (60°) na skaliste, szczelinowate dno znajdujące się na głębokości 57 m. Dno korytarzy i sal tej części jaskini pokryte jest drobnym żwirem i gliną. Szata naciekowa jest skąpa aczkolwiek nad okresowym jeziorkiem znajdował się sporych rozmiarów biały stalaktyt (wg J. Krawca). Zasadniczy ciąg jaskini kontynuuje się z Rozdroża w kierunku wschodnim zwężającym się korytarzem opadającym stromo w dół. Spąg zaścielają skalne bloki, a ściany pokrywają naciekowe polewy. Na głębokości 29 m z lewej strony znajduje się wejście do niewielkiej wnęki o ścianach pokrytych ciemnobrązowymi naciekami. Wysokość wnęki wynosi około 2 m, szerokość 1,8 m, a głębokość 3 m. W prawej ścianie wnęki, tuż przy spągu znajduje się wejście do studzienki o przekroju 0,8x0,6 m. Studzienka sprowadza dwoma stopniami do miejsca, gdzie trawersując poziomo można dojść do szczeliny o szerokości 0,3 m, która ukośnie w dół opada do Sali pod Wiszącą Wantą (kontakt głosowy). Schodząc niżej po głazach głównym korytarzem dochodzi się do rozszerzenia nad przewieszonym progiem (balkonik), które stanowi górną część Sali pod Wiszącą Wantą. W prawo odchodzi niski, poziomy, szczelinowaty korytarzyk wyklinowujący się w dalszej części. Nieco poniżej balkoniku, również w prawo lecz w dół i to bardzo stromo, sprowadza ciasny, rurowaty korytarzyk, łączący się z południowo-wschodnim krańcem Sali pod Wiszącą Wantą. Idąc z balkoniku wprost w dół, a następnie z odchyleniem w lewo można osiągnąć najłatwiej spąg Sali pod Wiszącą Wantą. Można tam również dostać się zjeżdżając z balkoniku w linii spadku ściany (zwiedzając jaskinię 2 sierpnia 1986 r. stwierdziłem, że wisząca wanta, czyli blok skalny wielkości sporej szafy - spadła na dno Sali i w aktualnym stanie nie rozdziela ona już dróg zejścia z balkoniku co uprzednio czyniła). Sala pod Wiszącą Wantą ma wymiary 2,5x9 m i wysokość do 8 m. Dno jej zaściela gruz skalny, a centralnym punktem jest blok o wysokości ponad 2 m. W kierunku północno-zachodnim strop Sali obniża się tworząc sporą wnękę. Zaczynająca się w niej pionowa szczelina łączy się ze studzienką mającą swój początek na głębokości 29 m. Ściany Sali pokrywają ładne nacieki ciemnobrązowej barwy w formie polew i kaskad. Zarówno szata naciekowa jak i ściany powleczone są również ciemnobrązową warstewką gliny. Z dna Sali, spod stóp północno-wschodniej ściany sprowadzają w dół dwa korytarze. Jeden, mniej więcej w środku jej długości, o nachyleniu 63° jest ciasny i kończy się na głębokości 49 m. Drugi zaś, w formie wysokiej (do 5 m) i wąskiej (do 0,5 m) szczeliny, przecinając jeszcze dwa rozmyte pęknięcia podobne w typie morfologicznym i usytuowane niemal prostopadle do niej, sprowadza stromo w dół (45°) na głębokość 54 m, gdzie się wyklinowuje. Wyżej wspomniane rozmyte pęknięcia łączą się z Bocznym Ciągiem przez zacisk. Przewiewu powietrza nie stwierdzono. Ściany szczelin pokryte grzybkowymi naciekami, a spąg kamieniami i gliną. Z południowo-wschodniego krańca Sali pod Wiszącą Wantą można się wspiąć w górę około 3 m do wysokiej szczeliny przypominającej meander. U jej początku, w prawo w górę, biegnie kominek łączący się z górną częścią Sali tuż pod balkonikiem. Środkową częścią szczeliny można przejść, po zaklinowanych głazach spojonych gliną, kilka metrów, aż nad niewielkich rozmiarów w rzucie poziomym (1,0 x2,5 m), lecz wysoką na około 10 m Małą Salę. Po zejściu na jej, lekko opadające na wschód, dno, zauważyć można wejścia do czterech korytarzy. Trzy z nich to niskie i nie dłuższe nad kilka metrów odnogi (w kierunku południowym wznosi się pod kątem 15° i ślepo kończy po 3 m, ze wschodniego narożnika Sali opada w dół pod kątem 12° i kończy po 2 m oraz z najniższego miejsca Sali, ciasny i niski korytarzyk osiąga około 10 m długości biegnąc łukiem w lewo najpierw łagodnie w dół, a potem poziomo). W żadnym z tych trzech korytarzyków nie stwierdzono przewiewu. Czwartą odnogę stanowi dolna część meandrowatej szczeliny. Dostęp do dalszych części jaskini możliwy jest z południowo-zachodniego narożnika Sali. Trzeba się wspiąć kilka metrów wąskim i pionowym kominkiem, który stopniowo zmniejsza nastromienie jednocześnie się rozszerzając i doprowadza do rozwidlenia. Po prawej zejście 1,5 m w dół niedużej komory (1x1x3 m). W jej dnie stawek okresowy o średnicy 0,5 m (w maju 1985 r. wody było 15 cm, natomiast w sierpniu 1986 r. nie stwierdzono obecności wody, a jedynie wilgotne błoto). Po lewej zaś wejście do Naciekowego Korytarzyka. Przed nim stalagmit o średnicy u nasady 10 cm i wysokości 20 cm. Nad nim dwie rurki białej barwy (w maju 1985 r. był tam biały stalaktyt o długości 30 cm) z niewielką draperią. Wejście do Naciekowego Korytarzyka ma wymiary 0,5x0,6 m. Ściany jego, spąg i strop pokryte są polewami barwy pomarańczowej do ciemnobrązowej. Gdzieniegdzie tylko występują śnieżnobiałe fragmenty szaty naciekowej. Nachylenie jego spągu wynosi 56°, a długość 5 m. Korytarzyk urywa się półtorametrowej wysokości progiem do Sali Buddy. Sala ta, kształtu wydłużonego prostokąta o dłuższej osi usytuowanej wzdłuż kierunku NW-SE ma wymiary 1,5x7,5 m i wysokość około 7 m. Spąg ma zasłany głazami i gliną. Jednakże u południowo-wschodniego krańca jej dno stanowi lita skała. Naprzeciwko wlotu Naciekowego Korytarzyka biegnie w dół pokryty gliną spąg niewielkiej wnęki o długości 1,5 m. Ponadto są jeszcze z Sali Buddy dwa odgałęzienia: pierwsze sprowadza przez 1,5 m próg w jej spągu do niskiego korytarza (1,5 m) łagodnie opadającego (15°) i kończącego się po 5,9 m w głazowisku, oddzielającym go od Sali z Dziurawym Dnem. Można przejść przez głazowisko pomiędzy kamieniami bezpośrednio na spąg Sali lub też po jego wierzchu aż do krawędzi, którą urywa się do Sali (wysokość około 5 m). Nad samą krawędzią głazowiska wznosi się, zwężający się ku górze kominek o średnicy 1 m, którego ściany pokrywają polewy kalcytowe ciemnobrązowe. Sala z Dziurawym Dnem ma wymiary 5,3x9,2 m i zróżnicowaną wysokość od 1 do 4 m. Jej spąg, pokryty gliną i głazami, opada w kierunku północno-wschodnim pod kątem około 20°. Strop nosi znamiona silnej działalności erozyjnej wody w postaci miejscowych zagłębień i szerszych wymyć pomiędzy którymi pozostały dość duże żebra. Między głazami zaścielającymi dno można wejść do ślepej studzienki o głębokości 2 m oraz w innym miejscu do korytarzyka wyprowadzającego nad końcową studzienkę. Jej pokryte głazami dno znajduje się na głębokości 60 m. Przewiewu powietrza nie stwierdzono. Drugi ciąg z Sali Buddy zaczyna się u jej południowo-wschodniego ograniczenia. Jest to szeroka, wymyta w białym wapieniu szczelina o szerokości do 1 m i wysokości do około 8 m. Wznosi się ona w górę w kierunku południowym ze średnim nachyleniem 30°. Po 6 m w lewo w dół kilkumetrowa studzienka, a po dalszych kilku, następna. Łączą się one w niewielkich poziomych partiach na głębokości 45 m tworząc ślepe odgałęzienie z ciasną studzienką kończącą się na głębokości 49 m. Nad odgałęziającymi się studzienkami rozszerzenie w szczelinie i podwyższenie jej stropu o około 2 m (można tam wejść stromym zacięciem z nad drugiej studzienki). Idąc dalej wznoszącą się szczeliną osiągnąć można jej najwyższy punkt. Zwęża się tam ona do około 30 cm przy wysokości 1,5 m wprowadzając przez 3 m długości korytarzyk do małej salki o obniżonym (2 m) dnie. Wymiary dna salki 1,5x1,5 m. W kierunku północno-zachodnim wznosi się pod kątem 35° korytarzyk o wymiarach 0,7x2,5 do 0,5 m i długości 4,1 m. Jego ściany, strop i spąg pokrywają polewy naciekowe ciemnobrązowe. Końcówka korytarza jest również zalana polewą kalcytową. W przeciwległym kącie salki opada pod kątem 45° korytarzyk kończący się ślepo po 4 m. Przekrój korytarza 0,7x1,2 m. W tym samym kierunku, lecz 2,5 m wyżej ponad dnem salki, od poziomej płyty kamiennej bierze początek korytarzyk o przekroju 0,8x1,5 m i długości 4,4 m. Doprowadza on do Dalekich Sal. Pierwsza z nich o spągu pokrytym głazami opada wzdłuż osi podłużnej (W-E) pod kątem 36° w kierunku wschodnim. Wymiary sali 10,9x2,5 m , a wysokość od 2 do 4,5 m. Jej ściany i strop pokrywają nacieki w formie kaskad i polew czerwonobrunatnych oraz niewielkich białych draperii i rurek oraz stalaktytów długości do 10 cm. Głazy zalegające jej dno są również pokryte polewami kalcytowymi. U wschodniego krańca Sala obrywa się progiem wysokości 2,5 m do kolejnej Salki (3,7x1,2x8,0 m) z podobną szatą naciekową. W jej zagruzowanym dnie obniżenie rzędu 1,5 m leżące na głębokości 46 m licząc od otworu wejściowego. Pod progiem rozdzielającym Dalekie Sale znajduje się wnęka o długości około 2,5 m. Końcową częścią tych partii jaskini jest szczelina znajdująca się na przedłużeniu drugiej z Dalekich Sal. Jej długość wynosi 4,9 m a szerokość 0,6 m. Wysokość szczeliny od 4 do 12 m. Po sforsowaniu około 10 m w górę szczeliny można dojść krótkim korytarzykiem, o wymiarach 0,6x1,2 m do przewężenia, za którym znajduje się Psia Studnia o głębokości 17 m. Ma kształt szczelinowy, zwężający się w niektórych miejscach do 0,3 m. Ściany pokrywają polewy kalcytowe i nacieki grzybkowe. Z dna studni w kierunku wschodnim opada stromo w dół wyklinowująca się na głębokości 59 m szczelina, a w północno-wschodnim obszerny korytarz z zagruzowanym spągiem opada w dół, poprzez pionowy próg 3,5 m wysokości do Salki, z której rozgałęziające się szczeliny sprowadzają do studzienki końcowej. Dno pokryte rumoszem skalnym i gliną. Na ścianach draperie i nacieki grzybkowe. Występują znaczne sączenia wody znikającej w spągu (wg J. Szynalskiego).
Jaskinia, jak wszystkie występujące na górze Połom, powstała w marmurach wieku dolnokambryjskiego. Jaskinię Gwiaździstą można zaliczyć do jaskiń o rozwinięciu pionowym. Większa część jej elementów rozwiniętych jest w pionie i, za wyjątkiem Sali z Dziurawym Dnem, wymiar pionowy dominuje nad szerokością podziemnych pustek. Od otworu począwszy, główny ciąg jaskini opada stromo w dół ze średnim nachyleniem 68° by już w odległości poziomej wynoszącej 20 m osiągnąć głębokość 49 m. Tym nie mniej dość rozległe są horyzontalne partie na głębokości 40-50 m. Mierzona poziomo odległość najdalszych punktów tych części wynosi 54 m. Rozpoczynają się one wnęką w Sali pod Wiszącą Wantą na północnym zachodzie, a kończą szczeliną za Dalekimi Salami na południowym wschodzie. Łączna długość korytarzy i sal tych partii wraz z Salą z Dziurawym Dnem wynosi 267 m. Przyjmując za M. Puliną trzy poziomy jaskiń w Połomie należałoby chyba, niezależnie od obszernych stosunkowo partii poziomych, zaliczyć Gwiaździstą do pionowych pustek łączących poziom II z III. W jaskini spotyka się zróżnicowane przekroje form poziomych i pionowych. Dominują pustki typu szczelinowego, wąskie i wysokie lecz nie brakuje też przekrojów okrągłych (kominy, górne partie) charakterystycznych dla form tworzonych przez wodę pod ciśnieniem. Na ścianach i stropie Bocznego Ciągu, Sali z Dziurawym Dnem oraz szczelinie doprowadzającej do Dalekich Sal zaobserwowano liczne wgłębienia, wnęki i kotły.
Nie przeprowadzono badań osadów jaskiniowych, a jedynie poddano powierzchownym oględzinom. Na ich podstawie można stwierdzić co następuje: główny korytarz opadający poniżej studni wejściowej ma aż do głębokości 32 m (balkonik) dno zasłane skalnym rumoszem pochodzącym najprawdopodobniej z powierzchniowych odstrzałów. Został on wsypany do jaskini w trakcie pracy spychacza przed zauważeniem otworu oraz w późniejszym okresie, kiedy otwór był zasypywany przez pracowników kamieniołomów. Znaczna część rumoszu zgromadziła się na Rozdrożu, gdzie korytarz znacznie się rozszerza i traci nastromienie. Ponadto skalny gruz i rumosz, który jednak nie pochodzi z aktualnych wsypów, lecz stanowi materiał akumulacyjny, często z odłamkami szaty naciekowej, zalega dna Sal: pod Wiszącą Wantą, Buddy, z Dziurawym Dnem, Dalekich oraz Psiej Studni i studzienki na głębokości 60 m. Jest on tam w większości pokryty czerwonobrązowymi glinami, które również stanowią podstawowy materiał pokrywający dna skalnych próżni. W dużym nagromadzeniu można te gliny spotkać na dnie 6 m studzienki w Bocznym Ciągu, w szczelinach sprowadzających z Sali Pod Wiszącą Wantą na głębokości 49 i 54 m, na dnie meandrowatej szczeliny wyprowadzającej z tejże Sali oraz we wnęce w Sali Buddy i bocznych odgałęzieniach Małej Sali. Spąg szczeliny przy zacisku w Bocznym Ciągu pokryty jest drobnym piaskiem.
Szata naciekowa jest dosyć bogata, a wykształcona przede wszystkim w formie skorup na ścianach i spągu. Barwa polew z reguły jest czerwonobrązowa. Polewy występują w studni wejściowej, Partiach Górnych, studzienkach Bocznego Ciągu, we wszystkich wnękach korytarzy i sal, Sali Pod Wiszącą Wantą, Sali Buddy, Korytarzyku Naciekowym, kominie nad Salą z Dziurawym Dnem i Dalekich Salach oraz Psiej Studni. Oprócz skorup występują nacieki kaskadowe, kolumnowe, draperie, a ponadto stalaktyty i stalagmity. Nie brakuje oczywiście również popularnych makaronów choć ich ilość jest niewielka. Najefektowniejsze nacieki znajdują się w Salach: Buddy, Dalekich i Pod Wiszącą Wantą oraz Naciekowym Korytarzyku. Oprócz czerwonobrązowych polew występują tam śnieżnobiałe stalaktyty i draperie. W szczelinach i studniach spotkać można nacieki grzybkowe. Wszystkie nacieki są wilgotne i nie zauważono na nich procesów wietrzenia. Niestety, dobrze widoczne są pęknięcia skorup i kaskad spowodowane najprawdopodobniej robotami strzałowymi (Naciekowy Korytarzyk, Sala Buddy i Sala pod Wiszącą Wantą).
Światło dzienne dociera tylko do końca studni wejściowej. Woda występuje w formie sączeń po ścianach i lokalnych wykropleń ze stropu. Tylko w komorze, tuż przy Korytarzyku Naciekowym stwierdzono w maju 1985 r. stawek o średnicy około 50 cm. W sierpniu 1986 r. w stawku nie było wody. Okresowe zbiorniki wody zaobserwowano też w Bocznym Ciągu.
Fauny ani flory jaskiniowej nie zaobserwowano.

Historia badań
Historia eksploracji

Pracownicy zatrudnieni na poziomie VI kamieniołomów wojcieszowskich 11 kwietnia 1985 r., w spągu poziomu eksploatacyjnego stwierdzili odkrycie otworu. Był to otwór Jaskini Gwiaździstej. Pierwszego wejścia na głębokość około 15 m dokonali: R. Stański i E. Szymański (pracownicy kamieniołomów) dnia 22 kwietnia 1985 roku. Dwójka ta dnia 28 kwietnia 1985 roku zeszła głównym ciągiem najprawdopodobniej na głębokość 49 m do ślepej szczeliny pod Salą pod Wiszącą Wantą.

Historia dokumentacji

W dniach 1 i 12 maja 1985 r.: P. Rojek, T. Rojek i R. Stański zwiedzili i skartowali jaskinię (z wyjątkiem Bocznego Ciągu poniżej zacisku oraz Dalekich Sal z Psią Studnią). Dalekie Sale przeszli najprawdopodobniej jako pierwsi grotołazi z Wrocławia, a skartowali je 12 sierpnia 1986 r.: J. Krawiec, P. Rojek i T. Rojek. Następnie J. Krawiec oraz J. Szynalski  dnia 12 października 1986 r. przekopali zacisk w Bocznym Ciągu by w dniu 18 października 1986 r. w składzie powiększonym o K. Kiedosa, W. Kramka i W. Wielgusa dokonać zejścia na dno Bocznego Ciągu oraz połączyć go z partiami poniżej Sali pod Wiszącą Wantą. W tym samym dniu skartowano całość Bocznego Ciągu. Dwóch grotołazów z Żagania odnalazło dojście do Psiej Studni i do dna jaskini w dniu 1 maja 1987 r. Następnego dnia partie te zostały skartowane przez zespół żagańsko-wałbrzyski kierowany przez J. Krawca. W 1994 r. eksploatacja w kamieniołomie zagłębiła się poniżej VI poziomu, na którym leżał otwór Jaskini Gwiaździstej. W listopadzie 1994 r. część jaskini została zniszczona. W wyniku prowadzonej eksploatacji marmurów jaskinia obecnie nie istnieje.
Dane zaktualizował A. Szynkiewicz w 2014 r.
Plan opracował T. Rojek.

Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona Tak
Literatura
Pulina M. 1977 (wzmianka); Rojek T. 1985 (rysunek uproszczonego przekroju, informacja o odkryciu); Rojek T. 1987 (plan, przekrój, opis inwentarzowy); Jaskinie Sudetów 1996 (plan i opis pod nr. S-5.32); Rogala W. 1996b (wzmiankowana); Szynkiewicz A. i in. 2001 (pan, opis).
Materialy archiwalne
Autorzy opracowania Tadeusz Rojek
Redakcja Halina Grodzicka
Stan na rok 2014
Grafika, zdjęcia Podgląd grafiki plan Podgląd grafiki przekrój
Nazwa: Autor: Data wprowadzenia:
Zdjęcie