Dane szczegółowe jaskini
Nazwa | Jaskinia Pajęcza |
Inne nazwy | Schronisko Pajęcze |
Nr inwentarzowy | G-1.34 |
Region | Region Świętokrzyski |
Współrzędne WGS84 | λ: 20°29′55,00″, φ: 50°51′32,00″ |
Gmina | Piekoszów (gm. miejsko-wiejska) |
Powiat | kielecki |
Województwo | świętokrzyskie |
Właściciel terenu | Skarb Państwa | Rezerwat przyrody Chelosiowa Jama |
Podstawa ochrony | |
Ekspozycja otworu | ku górze |
Pozostałe otwory | |
Wysokość bezwzględna [m n.p.m.] | 256,70 |
Wysokość względna [m] | 18 |
Głębokość [m] | 17,50 |
Przewyższenie [m] | 8 |
Deniwelacja [m] | 25,50 |
Długość [m]
w tym szacowane [m]
|
1183
|
Rozciągłość horyzontalna [m] | |
Położenie geograficzne | Jaworznia, zespół nieczynnych kamieniołomów na Górze Kopaczowej. Otwór Jaskini Pajęczej położony jest w południowej ścianie zachodniego kamieniołomu wapieni dewońskich, ok. 15 m na południowy-zachód od głównego otworu Chelosiowej Jamy. |
Opis drogi dojścia do otworu |
Dojście do jej otworu prowadzi ścieżką biegnącą pochylnią wzdłuż południowej ściany wyrobiska. Z tej ścieżki należy zboczyć na południe około 30 m przed otworem Chelosiowej Jamy (metalowe drzwi we wschodniej ścianie) i podejść do ściany południowej, gdzie znajduje się zabezpieczony metalowym włazem otwór jaskini. Wcześniejsze trzy otwory ówczesnego Schroniska Pajęczego zostały zamurowane po odkryciu dalszych partii jaskini. Dostęp do jaskini ograniczony jest jej ochroną konserwatorską. Wejście możliwe jest jedynie za zgodą Regionalnego Konserwatora Przyrody w Kielcach. Zwiedzanie jaskini tylko z przewodnikiem ze względu na jej ochronę oraz trudną orientację w labiryncie korytarzy. Jaskinia w wielu miejscach wymaga czołgania się przez wąskie i błotniste przełazy. Zawaliskowy charakter niektórych pustek stwarza zagrożenie obrywami oraz ruchomymi blokowiskami w dnie. Dostęp do niektórych partii jaskini (kominy, niektóre studnie) możliwy jest jedynie przy użyciu liny i technik taternictwa jaskiniowego.
|
Opis jaskini |
Obecnie w otworze zamontowane są metalowe drzwi założone w maju 1998 r. Zaraz za otworem wejściowym rozwija się dwumetrowa studzienka przechodząca niżej w niewielką salkę o dnie pokrytym gruzem skalnym. W południowej części salki ciasny przełaz doprowadza do miejsca rozejścia się dalszych korytarzy jaskini. Na wschód w stronę Chelosiowej Jamy odchodzi 4 metrowy korytarzyk z piaszczysto-gliniastym namuliskiem. Jego końcowa część to najdalej na wschód wysunięty punkt Jaskini Pajęczej. Miejsce to oddalone jest o ok. 15 m od Komory Wstępnej w Chelosiowej Jamie. Natomiast w kierunku południowo-zachodnim od rozejścia biegnie trzymetrowy zawaliskowy przełaz - Kuszenie Losu. Przełaz ten prowadzi do obszerniejszego korytarza o długości 8 m, szerokości 2 m i wysokości do 3,5 m. Końcowa część tego korytarza przechodzi w Niską Salę. Jest to rozległa komora o długości 20 m, szerokości do 8 m i wysokości od 0,3 do 1,5 m. Na planie ma charakterystyczny kształt litery U. Spąg sali pokryty jest w części zachodniej piaszczystym namuliskiem, a we wschodniej gliniastym. Miejscami na stropie i w dnie jaskini występują nacieki kalcytowe. W północnej części Niskiej Sali znajduje się wejście do kilkumetrowego zawaliskowego korytarzyka doprowadzającego przez zacisk do korytarza o nazwie Tchawica. Korytarz ten ma długość 10 m, szerokość do 3 m i wysokość do 1,4 m. Główna jego część posiada nachylony strop i dno pokryte dużymi blokami skalnymi. W kierunku południowo-zachodnim od Niskiej Sali odchodzi błotnisty przełaz przechodzący w stromy korytarz o długości 5 m, w którego dnie znajduje się ciasna studzienka prowadząca do dalszej części jaskini. Za studzienką i dalej małą salką położony jest obszerny ciąg Korytarza Południowego o długości 25 m, szerokości do 4 m i wysokości do 5 m. Spąg korytarza pokryty jest piaszczystym namuliskiem z dużymi blokami skalnymi i fragmentami polew kalcytowych. W kierunku południowo-zachodnim korytarz przechodzi w wąską szczelinę o szerokości 1 m i kończy się niewielką salką z kominkiem krasowym. Jest to najdalej na południe wysunięte miejsce jaskini. Główny ciąg kontynuuje się w północnej części Korytarza Południowego. Odchodzi stąd stromo opadający przełaz o długości 10 m, za którym znajduje się niewielka, ale wysoka na 5 m salka o piaszczystym dnie. Za salką przez dwumetrowy nachylony prożek dochodzi się do największego fragmentu jaskini korytarza o nazwie Kolektor. Jest to bardzo obszerny ciąg o rozciągłości generalnie równoleżnikowej długości ok. 100 m, szerokości do 10 m i wysokości do 5 m. Dno Kolektora pokryte jest blokami skalnymi oraz piaszczystymi namuliskami, które w części środkowej korytarza tworzą formy powstałe w wyniku infiltracji wód opadowych - jamy egutacyjne. W stropie Kolektora, w jego wschodniej części znajduje się wylot 10 metrowego szczelinowego Komina Bohatera (trudności A2, IV, konieczny sprzęt wspinaczkowy). Strop komina stanowi zarazem najwyższe miejsce w jaskini (+8 m). Końcowa część Kolektora stanowi miejsce rozejścia się dalszych ciągów jaskini. Na północ rozwija się system krasowych korytarzyków, studni i kominków o kilkusetmetrowej długości noszących nazwę Megaser. Kontynuacją Kolektora w kierunku zachodnim jest ładnie wymyty kilkunastometrowy korytarz dochodzący do Salki z Kapeluszem. W jej stropie znajduje się kominek o wysokości 6 m mający w przekroju kształt grzybowego kapelusza. Dalej jaskinia ciągnie się na zachód i po kilkunastu metrach dochodzi da sali Fatamorgana o krasowym charakterze długości 6 m, szerokości 8 m i wysokości do 8 m. Sala ta stanowi najdalej na zachód wysunięte miejsce w jaskini. Pod stropem sali , w północnej ścianie zlokalizowany jest wylot ciasnego korytarzyka o długości 5 m, zakończonego szczeliną z silnym przewiewem powietrza. Dostęp do tego korytarzyka możliwy jest jedynie przy użyciu liny. We wschodniej ścianie Salki z Kapeluszem położone jest wejście do bocznego ciągu o długości ponad 100 m. Partie te rozpoczynają się ciasnym, rurowatym korytarzykiem z kilkoma zaciskami przechodzącym po 10 m, w obszerniejszy korytarz, który po 8 m wychodzi w sali o nazwie Dziadówki I. Strop tej sali stanowią nachylone na północ ławice wapieni dewońskich. W południowo-wschodniej części sali znajduje się 2 m studzienka, poniżej której rozwijają się ciągi Megasera. Natomiast w zachodniej ścianie Dziadówek I zaczyna się ciasny korytarzyk doprowadzający do sali Dziadówki II. Sala ta podobna jest do poprzedniej, ale nieco mniejsza. W kierunku północnym kilkunastometrowy korytarzyk prowadzi dalej do Wysokiej Sali o średnicy 6 m, wysokości do 7 m. Jej dno pokrywają wielkie bloki skalne oraz miejscami gliniaste namuliska. U podnóża wschodniej ściany sali położone jest wejście do Aorty - ciasnego meandrującego korytarzyka, który po 12 m wychodzi w końcowej części tego ciągu - Stanie Zawałowym. Jest to zawaliskowy ciąg salek i korytarzyków połączonych zaciskami o łącznej długości 30 m i rozciągłości południkowej. Dno ciągu pokryte jest świeżymi zawaliskami, widoczne są również ślady po otworach strzałowych (ciąg ten znajduje się już pod dnem kamieniołomu). Ze względu na znaczne spękanie ścian i stropu podczas eksploatacji wapieni prowadzonej w kamieniołomie zwiedzanie tego ciągu jest niebezpieczne. W końcowej części Stanu Zawałowego znajduje się wejście do Partii Ropnych. Początek ich stanowi połączenie końcówki Stanu Zawałowego z wykopem wykonanym z powierzchni dna kamieniołomu. Miejsce to ma charakter niewielkiej sali o średnicy ok. 1,5 m i wysokości ok. 4 m, której dno pokryte jest gruzem skalnym. W najniższym miejscu sali znajduje się wejście do syfonalnego, ciasnego przejścia często zalewanego wodami opadowymi. W miejscu tym prawie zawsze obecne jest jeziorko, a po większych opadach tworzy się syfon.Za ciasnym przejściem rozciąga się początkowo kluczokształtny, myty korytarz (z rynną denną w spągu) o średnicy 1 m, który przechodzi następnie w rozmytą szczelinę o wysokości 2 m i szerokości 1 m. Łączna długość korytarza wynosi 6 m. W dnie końcowej części korytarza otwierają się dwa wejścia do pionowych studzienek prowadzących na dolne piętro. Nad wejściem do drugiej studzienki rozpoczyna się 7. m myty korytarzyk z jeziorkiem przechodzącym dalej w krótki syfon, za którym rozciąga się 2. m ciasna szczelina. Obie studzienki są początkowo ciasne o średnicy 0,6 m, po 2 m łączą się ze sobą i przechodzą w jedną studnię o średnicy 1 m. Całkowita głębokość studni wynosi 6 m. Ze względu na ciasnotę oraz błotniste namulisko pokrywające ściany, wchodzenie, a zwłaszcza wychodzenie ze studni (mimo założonej tam liny) jest dosyć trudne. W dolnej części studnia przechodzi w szczelinowy korytarz, który pośrodku rozszerza się w salkę o średnicy około 2 m z dnem pokrytym gliniastym namuliskiem. W najniższej część tej salki znajduje się najgłębsze miejsce nowych partii, a zarazem całej jaskini Pajęczej -17,5 m względem otworu jaskini. W dnie sali znajduje się okresowy ponor. Szczelinowy korytarz przechodzi dalej w ciasny korytarzyk z błotnistym namuliskiem, zakończony bardzo wąskim zwężeniem (obecnie nie do przejścia), za którym znajdują się dalsze partie górnego piętra. Główny ciąg górnego piętra zaczyna się nad wylotem studni. W kierunku północnym odchodzi stąd błotnisty szczelinowy korytarzyk o szerokości 1 m i wysokości od 1,5 m w części początkowej do 0,4 m w końcowej. Jego dno wypełnione jest płytką wodą. Korytarzyk zakręca następnie (po 7 m) w kierunku zachodnim i (po 5 m) przechodzi w większe rozszerzenie. Na zakręcie korytarza znajduje się wejście do niezbadanego do końca, kilkumetrowego ciasnego kominka, natomiast 2 m przed rozszerzeniem, w dnie, położona jest ciasna studzienka połączona niżej z niewielką salką zakończoną szczeliną z przewiewem. Dalsza część głównego korytarza wyraźnie rozszerza się i osiąga szerokość 2 m. Rozszerzenie to ma charakter nachylonej w kierunku północnym sali z kilkoma bocznymi krótkimi odgałęzieniami. W dnie sali znajduje się wejście do niewielkiej studzienki, poniżej której mała błotnista salka połączoną jest ciasną szczeliną (nie do przejścia) z błotnistym korytarzykiem dolnego piętra. W północnej części sali znajduje się wejście do 4 metrowego komina o średnicy ok. 1 m, który łączy się wyżej z końcową częścią jaskini, rozwiniętą w postaci rozgałęzionego ciągu trzech korytarzy. Lewy korytarz o długości 6 m z gliniastym namuliskiem rozwija się w kierunku północno-zachodnim. Prawy krótki korytarzyk (3 m) na dnie wypełniony jest płytką wodą. Przekrój poprzeczny tego korytarza ma kształt ósemki. W środkowym, najdłuższym korytarzu (długość 7 m), w końcowej części widoczne są zniszczone nacieki kalcytowi (głównie polewy i kolumny naciekowe). W stropie korytarza znajduje się 2 m kominek, od którego odchodzi niezbadana jeszcze do końca szczelina z naciekami. Stosując morfologiczną klasyfikację Palmera (1991) Jaskinię Pajęczą należy zaliczyć do grupy jaskiń labiryntowych (maze), jej fragmenty wykazują cechy zbliżone do jaskiń typów branchwork, anastomotic oraz spongework. Jaskinia Pajęcza występuje w obrębie gruboławicowych wapieni dewońskich nachylonych na północ pod kątem 20. Stanowi system krasowych korytarzy rozwiniętych poziomo na wysokości ok. 250 - 255 m. n.p.m. (podobnie jak główny ciąg Chelosiowej Jamy). W jej obrębie wyróżnić można kilka odcinków o odmiennej rzeźbie. Partie przyotworowe (Niska Sala) reprezentują głównie niskie, rozległe komory zbliżone wyglądem do wstępnych fragmentów Chelosiowej Jamy. Następny odcinek (Korytarz Południowy i jego okolice) utworzony jest wzdłuż kilku wyraźnych szczelin o przebiegu zbliżonym do południkowego. Końcowa część Korytarza Południowego biegnąca w kierunku kopalnej doliny rzecznej zasypana jest piaszczystymi namuliskami. Centralną część jaskini stanowi duży, w znacznym stopniu zawaliskowy korytarz - Kolektor. Jego dno pokrywają miejscami piaszczyste namuliskami z dobrze wykształconymi jamami egutacyjnymi. Kolektor przechodzi w system ruro- i kluczokształtnych meandrów i krasowych komór ( Megaser i sala Fatamorgana). Partie te rozwinięte są na różnych wysokościach. Północne krańce jaskini położone już pod dnem kamieniołomu stanowią w części krasowe pustki międzyławicowe ( rozległe niskie sale Dziadówki I i II), w części zaś komory i korytarze zawaliskowe (Wysoka Sala, Stan Zawałowy). Partie Ropne położone na przedłużeniu Stanu Zawałowego są obecnie najdalej na północ wysuniętą częścią Jaskini Pajęczej. Swoim charakterem odbiegają nieco od pozostałej jej części. Partie te stanowią system generalnie mało obszernych, ale ładnie mytych korytarzy, studni i kominków rozwiniętych na dwóch poziomach, o łącznej długości 132 m i deniwelacji 15 metrów. Światło sięga kilka metrów za otwór jaskini. Zimą w części przyotworowej tworzą się nacieki lodowe. W Partiach Ropnych występują stałe jeziorka, syfony i okresowe cieki zasilane wodami opadowymi oraz znaczna ilość błotnistych namulisk. Dodatkowo większość tych partii skażona jest substancjami ropopochodnymi występującymi na ścianach korytarzy, w namuliskach i na powierzchni zbiorników wodnych (badania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach – mat. arch.). Zanieczyszczenia te pochodzą z czasów eksploatacji w kamieniołomie. Podczas prac eksploracyjnych we wstępnych partiach natrafiono na szkielety lisów Vulpes vulpes (L.) oraz bardzo liczne ślady pobytu (odciski łap i odchody) kuny Martes sp. penetrującej dalekie partie jaskini. Szczątki nietoperzy zlokalizowano w nielicznych miejscach, przy czym w jednym punkcie wtopione były w polewy naciekowe. Zimowe obserwacje nietoperzy prowadzone w 1998 i 1999 r. wykazały obecność nocków dużych Myotis myotis (Borkhausen), nocków Natterera Myotis nattereri (Kuhl.) i gacków brunatnych Plecotus auritus (Linnaeus). Zaobserwowano również owady w tym motyle: szczerbówka ksieni Scoliopteryx libatrix (L.), rusałka pawik Inachis io (L.). Ponadto stwierdzono pająki i nieliczne ślimaki. |
Historia badań |
|
Historia eksploracji |
Otwory Schroniska Pajęczego (po odkryciach w 1997 r. zmieniono nazwę obiektu na Jaskinia Pajęcza) zostały odsłonięte podczas eksploatacji wapieni prowadzonej do 1972 r. Niewątpliwie tworzyły wcześniej jeden system jaskiniowy z pobliską Chelosiową Jamą. Świadczy o tym niewielka odległość pomiędzy obiema jaskiniami oraz wyraźne ślady krasu na ścianach kamieniołomu w rejonie otworów. Otwory schroniska znane były speleologom i geologom prowadzącym prace w Chelosiowej Jamie. |
Historia dokumentacji |
W ramach inwentaryzacji jaskiń regionu świętokrzyskiego dokumentację Schroniska Pajęczego sporządzili 3.03.1996 r. i 29.07.1996 r. Z.Grzela, J.Gubała i A. Kasza. Obiekt miał wówczas 10 m długości. Dokumentację Jaskini Pajęczej sporządzili w 1998 i 2006 r. J. Gubała, A. Kasza i M. Saganowski. Lokalizację otworu jaskini wykonał 4.01.2009 r. A. Kasza przy pomocy odbiornika GPS Map60CSx. Zaktualizował A. Kasza w 2009 r. |
Zniszczona, niedostępna lub nieodnaleziona | Nie |
Literatura |
Jaskinie Regionu Świętokrzyskiego 1996 (dokumentacja, plan pod nzwą Schronisko Pajęcze); Jastrzębski C. 1997 (wzmianka o odkryciu Jaskini pajęczej) Kasza A. 1997 (odkrycie dalszych partii Schroniska Pajęczego-Jaskini Pajęczej); (r) 1997 (informacja o odkryciu nowych partii Schroniska Pajęczego -Jaskini Pajęczej); Jaskinia Pajęcza 1998 (informacja o założeniu kraty w otworze); Kasza A. 1998 (odkrycie Jaskini Pajęczej, historia eksploracji, opis); Gubała J., Kasza A. 1999a (dokumentacja, opis, plan i przekrój, fotografie, możliwości eksploracyjne); Kasza A. 1999 (mapa i przekrój Jaskini Pajęczej na tle masywu); Paszkowski M. 2000 (lokalizacja na mapie, długość); Paszkowski M. 2001 (Schronisko Pajęcze - błędna długość); Kasza A., Szynkiewicz A. 2002 ((badania georadarowe nad Jaskinią Pajęczą); Kasza A., Szynkiewicz A., Gubała J. 2003 (badania georadarowe nad Jaskinią Pajęczą ); Gradziński M. 2005 (długość- wzmianka); Kasza A. 2005b (informacja o odkryciu Partii Ropnych); Górniak M., Jóźwiak M., Kasza A., Urban J. 2006 (geologia, historia eksploracji, opis, plany); Kasza A., Saganowski M. 2006a (eksploracja Partii Ropnych, dokumentacja, plan i przekrój, fotografie); Kasza A., Saganowski M. 2006b (eksploracja Partii Ropnych, dokumentacja, plan); Urban J. 2006 (wzmianka); Urban J., Kasza A. 2006 (historia eksploracji); Urban J., Gągol J. 2008 (wartości geologiczne, długość).
|
Materialy archiwalne |
Urban J. 2000.
|
Autorzy opracowania | Andrzej Kasza |
Redakcja | Jerzy Grodzicki |
Stan na rok | 2013 |
Grafika, zdjęcia | plan |