Od parkingu w Czajowicach idziemy wyraźną, utwardzoną drogą w kierunku północno-wschodnim (szlak niebieski) ok. 200 m, aż do rozgałęzienia, skąd dalej drogą prowadzącą ku północy, początkowo po poziomicy, a następnie po przejściu niewielkiej grani lekko w dół (szlak czarny do otworu jaskini).

Do właściwego otworu jaskini prowadzi wąska, pozbawiona stropu szczelina skalna – pozostałość po dawnym korytarzu jaskiniowym. Za otworem o szerokości 3 m biegnie ku południowemu wschodowi ciasny, obniżający się krótki korytarz, natomiast główny ciąg jaskini skręca ku południowemu zachodowi. Wejście do niego jest przegrodzone metalową kratą. Główny ciąg jaskini składa się z czterech sal, z których największymi są Sypialnia, położona w końcowych częściach jaskini i Sala Rycerska. Pozostałe, zdecydowanie mniejsze, to Kuchnia oraz niewielka sala położona zaraz za wejściem do jaskini, na początku Głównego Korytarza. Sale te są połączone przestronnymi korytarzami. Największym z nich jest Główny Korytarz łączący otwór z Salą Rycerską. Od sal odchodzą liczne odgałęzienia; przeważnie są to ciągi krótkie i ciasne. Wyjątek stanowi korytarz biegnący na południe z Sali Rycerskiej. Należy dodać, że poza naturalnym korytarzem (przez Kuchnię) Sala Rycerska jest połączona z Sypialnią także sztucznym tunelem. Można sądzić, że jaskinia posiada, poza obecnie funkcjonującym, jeszcze dwa zasypane otwory. Jeden na końcu korytarza prowadzącego ku południowi z Sali Rycerskiej, a drugi w jednej z bocznych odnóg Sypialni.

Jaskinia jest utworzona w wapieniu jury górnej. W rejonie otworu wapień nosi cechy wapienia skalistego; widoczne są tam niewypełnione cementem struktury stromatactis. Większość korytarzy jaskini powstała wzdłuż pionowych szczelin ciosowych (R. Gradziński 1961, 1962). W wielu miejscach na stropie są dobrze rozwinięte kotły wirowe, z których największe mają średnicę do 3 m Część korytarzy (np. w rejonie Kuchni, boczne korytarze z Sali Rycerskiej i Sypialni) ma formę meandrów, a na ścianach Korytarza Głównego i Sypialni widoczne są nisze zakolowe o głębokości wcięcia do 0,5 m. Jaskinia jest fragmentem większego systemu krasowego. Jej powstanie związane jest z przepływem krasowym, którego kierunek jest trudny do ustalenia. Charakter korytarzy wskazuje na rozwój jaskini początkowo w warunkach freatycznych, a następnie w wadycznych (R. Gradziński 1961, 1962). Jaskinia Łokietka jest jedną z najwyżej położonych jaskiń w Dolinie Sąspowskiej. Na podstawie położenia hipsometrycznego T. Madeyska (1977a) przypisuje jej wiek późnoplioceński lub wczesnoczwartorzędowy. Przypuszczenia te zostały potwierdzone znalezieniem w osadach Schroniska Bocznego przy Jaskini Łokietka szczątków plioceńskich gryzoni (G. Lipecki i in. 2000, 2001).

Namulisko w partiach przyotworowych humusowe, głębiej namulisko gliniaste z gruzem wapiennym; lokalnie spąg skalny. W Korytarzu Głównym miąższość osadów klastycznych osiąga 5 m (K. Sobczyk i V. Sitlivy 2001b). Zarówno w rejonie otworu jak i w początku Korytarza Głównego nie był zachowany pierwotny układ stratygraficzny osadów (K. Sobczyk i V. Sitlivy 2001a; J. Rodzińska-Nowak i in. 2000–2001). W Sypialni miejscami namulisko jest pokryte polewą naciekową, a w jej południowej części spąg budują bloki wapienne o rozmiarach do kilku metrów.

W jaskini, zarówno w osadach jak i na ich powierzchni, stwierdzano różnorakie kości zwierzęce i zabytki archeologiczne. W Sypialni znajdowały się liczne kości niedźwiedzia jaskiniowego (Ursus spelaeus s.l.) częściowo spojone naciekami (S. Staszic 1815; M. Olszyński 1871; J. Zawisza 1871, 1873, 1874; S.J. Czarnowski 1911d, 1914a; M. Gradziński M. i in. 2008). W wierzchnich warstwach namuliska znaleziono także ceramikę, kości ludzkie i kości niedźwiedzia Ursus arctos (wg obecnej nomenklatury; Jaskinia, 1862; M. Olszyński 1871; K. Stołyhwo 1912). Znaczna część kości niedźwiedzi jaskiniowych została wyniesiona z jaskini jeszcze w XIX w. W osadach wstępnej części jaskini (w sali na początku Korytarza Głównego) odkryto ślady ogniska o średnicy 1 m, kości zwierzęce, narzędzia krzemienne, fragmenty ceramiki (S.J. Czarnowski 1914a), a nieopodal także kości ludzkie, w tym czaszkę (J. Roszkiewicz – inf. ustna 1996 r.). Kości te zostały przekazane do Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie (M. Wojenka – inf. pisemna, 2020 r.). Natomiast w osadach na końcu korytarza odchodzącego ku południowi z Sali Rycerskiej znaleziono połamane nacieki, nożyk krzemienny oraz kości zwierzęce, niektóre połamane (Czarnowski, 1914a).

W jaskini występują niewielkie stalaktyty oraz polewy naciekowe, zazwyczaj małej miąższości. Jedynie polewa naciekowa znajdująca się miejscami na spągu Sypialni osiąga miąższość ponad 20 cm. W Sypialni występują też stalagmity, z których największe mają średnicę do 50 cm. Badany był radiowęglowy wiek nacieków z Sypialni (M. Gradziński M. i in. 1998, 2003). Stwierdzone zostały dwie generacje polew naciekowych: starsza o wieku ok. 20 500 lat BP i młodsza holoceńska. W młodszej generacji występują laminy ciemno zabarwione przez sadze z ognisk i pochodni palonych wewnątrz jaskini. Ponadto w jaskini występuje naciek grzybkowy i nacieki z kożuchowego mleka wapiennego.

Światło sięga kilkanaście metrów w głąb. Jaskinia jest w głębi wilgotna. Wilgotność przekracza 90% i sięga 96%. Ruch powietrza jest zauważalny jedynie latem i zimą (J. Wieczorek 1992; A. Podstawczyńska-Bienias i T. Charciarek 2001a,b). J. Wieczorek (1992) określa mikroklimat wnętrza jaskini jako statyczny z amplitudą temperatur nieprzekraczającą 2,9°C, podczas gdy amplituda temperatura w części przyotworowej sięga 28,5°C. Natomiast A. Podstawczyńska-Bienias i T. Charciarek (2001a,b) na podstawie obserwacji sezonowych prowadzonych w latach 1995–1996 wskazują na sezonowe zmiany temperatury również w głębszej części jaskini i charakteryzują jej mikroklimat jako dynamiczny, względnie stabilny stwierdzając brak w jaskini statycznej strefy termicznej. Średnia temperatura dla całej jaskini wynosi 6,6°C (J. Wieczorek 1992).W rejonie przyotworowym w sezonie zimowym tworzą się różnorodne stalagmity lodowe.

W wielu punktach, zwłaszcza w Sypialni, ze stropu kapie deszcz podziemny. Miejscami na spągu tworzą się niewielkie kałuże. W średnim składzie wód perkolacyjnych dominują: HCO3, SO4, Ca, a ponadto ze składników głównych występują (w kolejności malejącego udziału) Cl, SiO2, NO3, Na, Mg i K (A. Górny i in. 2001; J. Motyka i in. 2002). Wody te noszą cechy zmian antropogenicznych, o czym świadczy między innymi podwyższona zawartość siarczanów i azotanów (P. Goc i in. 2000; B. Hibszer 2004).

W rejonie otworu na ścianach rozwijał się bogaty zespół mchów (A. Żmuda, 1915, 1916). Obecnie występują tam jedynie pojedyncze skupiska mchów, a ponadto liczne glony i porosty (J. Czerwik-Marcinkowska i T. Mrozińska 2010, 2011; J. Czerwik-Marcinkowska 2013; J. Czerwik-Marcinkowska i in. 2015a). A. von Humboldt (1793) opisał dwa gatunki porostów, odnotowując jako lokalizację Sowią Jamę, położoną w pobliżu Jaskini Łokietka. Nie można wykluczyć, że w rzeczywistości okazy były pobrane w znacznie bardziej popularnej Jaskini Łokietka, a lokalizacja została podana omyłkowo. Wewnątrz jaskini na butwiejących poręczach schodów okresowo tworzyły się w latach dziewięćdziesiątych XX w. bardzo obfite skupiska pleśni. W korytarzu w rejonie Kuchni, a także w bocznych korytarzach za Sypialnią ze stropu wyrastają korzenie drzew.

Obecność nietoperzy w jaskini była wielokrotnie odnotowywana (M. Labocha i B. W. Wołoszyn 1994; J. Węgiel i A. Węgiel 1996; J. Nowak i K. Kozakiewicz 2000, 2001; K. Polowy i M. Wieczorek 2001; A. Węgiel i in. 2001; J. Nowak i in. 2002; W. Grzywiński i in. 2004, 2006, 2015; J. Nowak i W. Grzywiński 2007, 2012, 2017; K. Kozakiewicz i B.W. Wołoszyn 2008). Ogółem stwierdzono występowanie przedstawicieli 11 gatunków nietoperzy, a maksymalna liczba osobników sięgała 62 (J. Nowak i W. Grzywiński 2017). Do najliczniej reprezentowanych należą Rhinolophus hipposideros (podkowiec mały) i Myotis myotis (nocek duży; J. Nowak i W. Grzywiński 2017). Zaznacza się tendencja do wzrostu liczebności nietoperzy w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Dotyczy to zwłaszcza R. hipposideros (J. Nowak i in. 2002; J. Nowak i W. Grzywiński 2007, 2012). Warto odnotować stwierdzanie od 2002 r. przedstawiciela rzadkiego gatunku Rhinolophus ferrumequinum (podkowiec duży; J. Nowak i in. 2001; J. Nowak i W. Grzywiński 2017).

W jaskini występują różnorakie bezkręgowce. W trakcie inwentaryzacji odnotowano motyle (ćmy – Scoliopteryx libatrix, Triphosa dubitata), pająki, muchówki. K. Demel (1918) podaje z jaskini siedem taksonów bezkręgowców, J. Stach (1919a,b) jeden gatunek skoczogonka, E. Sanocka-Wołoszynowa (1981) pięć gatunków pająków. W późniejszej pracy autorka ta podaje dwa inne, wcześniej niewymieniane, gatunki pająków (E. Sanocka, 1990). Wśród pająków odnotowany był troglobiontyczny Porrhomma egeria (opisywany także pod nazwą Porrhomma moravicum). Wykazano drastyczny spadek liczebności tego gatunku od 10 osobników na 1 m2 w latach siedemdziesiątych XX w. do 0–2 osobników na 1 m2 w 2007 r. (J. Błoszyk i R. Rozwałka, 2007). W lecie 1998 r. M. Czaja (1999) stwierdziła w kałuży wewnątrz jaskini widłonoga Macrocyclops albidus.

W Jaskini Łokietka prowadzono różnorodne badania naukowe. Już od końca XVIII w. była odwiedzana przez liczne wycieczki „naturalistów” (S. Staszic 1815, 1931; K. Świeżyński 1848; Wacław D. 1849; Jastrzębowski W. 1854; Stronczyński K. 1855; Berdau F. 1859). Prawdopodobnie w grudniu 1792 r. zwiedzał ją A. von Humboldt (K. Zielnica 1989, 2004). Jaskinia była obiektem sesji terenowych na różnorakich konferencjach naukowych, między innymi 5. Sympozjum Speleologicznego w 1967 r., 31 Sympozjum Speleologicznego w 1997 r.) oraz konferencji Climate Change, The Karst Record II w 2000 r.
Jaskinia od dawna przyciągała uwagę archeologów i badaczy kopalnej fauny. W latach siedemdziesiątych XIX w. (prawdopodobnie 1870 r. i 1871 r.) badania wykopaliskowe prowadził tam J. Zawisza (1871, 1873, 1874), a w sierpniu 1871 r współpracujący z nim A. Ślósarski (M. Olszyński 1871). Badano wówczas głównie Sypialnię, gdzie znaleziono przede wszystkim liczne kości niedźwiedzi jaskiniowych, w tym kompletny szkielet w jednym z bocznych odgałęzień tej sali. W latach 1896 i 1899 wykopaliska w jaskini prowadził S.J. Czarnowski. Zbadał on wówczas fragment Sypialni w pobliżu wejścia do sali, koniec korytarza prowadzącego na południe z Sali Rycerskiej oraz salę położoną na początku Korytarza Głównego. Ceramikę neolityczną pochodząca z tych wykopalisk opracowała E. Rook (1980). Hałdy przed jaskinią przeglądał w czasie I wojny światowej S. Pongrácz (1925), a materiały przez niego znalezione opracowała E. Sachse-Kozłowska (1972). Sondażowe prace przeprowadził jesienią 1919 r. S. Krukowski, lecz wyników nie opublikował; nie upublicznił także faktu prowadzenia badań (D. Piotrowska 2006a; S.K. Kozłowski 2007; M. Kot i in. 2019).
W latach 1998 i 1999 badania archeologiczne prowadził zespół z Instytutu Archeologii UJ kierowany przez K. Sobczyka i V. Sitlivego (2001a,b) we współpracy z paleontologami – G. Lipeckim, B. Miękiną i P. Wojtalem. Zabytki neolityczne i młodsze znalezione podczas tych badań opracowali J. Rudzińska-Nowak, M. Nowak i J. Poleski (2000–2001). Badania wykopaliskowe przeprowadzone w Korytarzu Głównym i w rejonie otworu wykazały obecność w osadach licznych kości różnorakich plejstoceńskich ssaków (G. Lipecki i in. 2000, 2001; P. Wojtal 2007; K. Stefaniak i in. 2012, 2014; A. Nadachowski, 2015; K. Stefaniak 2015). Ponadto stwierdzono tam krzemienne znaleziska paleolityczne (m.in. reprezentujące kulturę lewaluasko-mustierską, mikocko-prądnicką, jerzmanowicką i być może inne kultury górnopaleolityczne; część narzędzi posiadała tzw. retusz dupicki), ceramikę neolityczną i późniejszą a także pochówki uznane za pochodzące z okresu późnorzymskiego (K. Sobczyk i V. Sitlivy 2001a,b). Analiza inwentarzy zabytkowych wykazała obecność licznych fragmentów ceramiki cyklu lendzielsko-polgarskiego, kultur badeńskiej, mierzanowickiej i zapewne trzcinieckiej, a także neolitycznych narzędzi krzemiennych, fragmentów ceramiki z okresu rzymskiego lub wędrówek ludów, ze średniowiecza oraz z czasów nowożytnych (J. Rodzińska-Nowak i in. 2000–2001; Michał Wojenka! inf. ustna 2020 r.). Trzeba jednak brać pod uwagę, że część ze znalezisk archeologicznych i paleontologicznych notowana w literaturze jako pochodzące z Jaskini Łokietka mogła w rzeczywistości być znaleziona w Schronisku Bocznym przy Jaskini Łokietka, ponieważ większość publikacji traktuje oba obiekty łącznie jako jedno stanowisko archeologiczne.
Namulisko w końcowej części korytarza biegnącego na południowy wschód od otworu jaskini było brekcją złożoną z kości zwierzęcych, ludzkich oraz fragmentów ceramiki. Znaleziono tam min. fragmenty dwóch czaszek ludzkich, które przekazano do Zakładu Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej PAN w Krakowie (A. Górny – inf. ustna, 1996 r.). W trakcie inwentaryzacji na hałdzie w tym korytarzu zebrano: drapacz z retuszowanymi bokami z krzemienia jurajskiego (prawdopodobnie neolityczny), dwa fragmenty naczyń (prawdopodobnie kultura trzciniecka – wczesna epoka brązu), dwa fragmenty naczyń (kultura łużycka), fragment wylewowy naczynia toczonego na kole (późny okres rzymski), a także kości zwierzęce: kręgi ssaków (w tym jeden krąg Sus scrofa domesticus – świni domowej) i fragment szczęki cielaka (Bos taurus).
W lipcu 2015 r. jeden z wkopów badawczych, który pozostał odsłonięty jako element edukacyjny dla turystów, został poszerzony przez J. Wilczyńskiego i M. Wojenkę. Materiały wówczas zebrane są na etapie opracowania (M. Kot i in. 2019b).
Badania geomorfologiczne prowadził w jaskini Z. Ciętak (1935), a geologiczne R. Gradziński (1961, 1962; geneza jaskini) oraz M. Gradziński M. i in. (1998, 2003; wiek i geneza szaty naciekowej). Analizy wód perkolacyjnych prowadził w latach 1996–1998 J. Motyka wraz z zespołem (B. Klojzy-Karczmarczyk i in. 1999; P. Goc i in. 2000; A. Górny i in. 2001; J. Motyka i in. 2002) oraz w latach 2001–2002 B. Hibszer (2004). Obserwacje mikroklimatyczne wykonywali w okresie międzywojennym K. Demel (1918) i Z. Ciętak (1935), a następnie J. Wieczorek (1992) oraz w latach 1995–1996 A. Podstawczyńska-Bienias i T. Charciarek (2001a,b).
Przyotworową florę mchów badał K. Filipowicz (1881) oraz A. J. Żmuda (1916a, 1916b). Nie jest wykluczone, że porosty w strefie przyotworowej zebrał i oznaczył A. von Humboldt (1793). Zespół naskalnych glonów w otworze jaskini był ostatnio przedmiotem badań J. Czerwik-Marcinkowskiej i T. Mrozińskiej (J. Czerwik-Marcinkowska i T. Mrozińska 2010, 2011; J. Czerwik-Marcinkowska 2013; J. Czerwik-Marcinkowska i in. 2015a). Współczesną faunę jaskini badali K. Demel (1918; bezkręgowce), J. Stach (1919a,b; skoczogonki), E. Sanocka-Wołoszynowa (1981; pajęczaki) i R. Rozwałka (2005, 2008; pajęczaki) oraz M. Czaja (1999; widłonogi). W latach pięćdziesiątych XX w. obserwacje nietoperzy prowadzili K. Kowalski i A. Krzanowski (K. Kowalski 1951b, 1953), a następnie były prowadzone okazjonalnie (M. Jurczyszyn i A. Nowosad 2006). Od lat dziewięćdziesiątych XX w. w lutym każdego roku prowadzony jest systematyczny, monitoring nietoperzy przez liczne zespoły w ramach ogólnopolskiej akcji Dekada Spisu Nietoperzy (M. Labocha i B. W. Wołoszyn 1994; J. Węgiel i A. Węgiel 1996; K. Polowy i M. Wieczorek 2001; A. Węgiel i in. 2001; K. Kozakiewicz i B. W. Wołoszyn 2008) a w ostatnich latach głównie przez W. Grzywińskiego i J. Nowaka z towarzyszami (J. Nowak i K. Kozakiewicz 2000, 2001; J. Nowak i in. 2002; W. Grzywiński i in. 2004, 2006, 2015; J. Nowak i W. Grzywiński 2007, 2012, 2017).
Jaskinia Łokietka była też miejscem różnorakich pomiarów fizycznych i geofizycznych. S. Landau (1910) mierzył jonizację powietrza traktując ten parametr jako wskaźnik promieniotwórczości naturalnej. W 1935 r. D. Doborzyński (1936a,b) prowadził w jaskini eksperymenty dotyczące możliwości odbioru fal radiowych. Zimą 2005 r. A. Kwartnik-Pruc i in. (2011) wykonywali pomiary anomalii termicznych nad jaskinią.

Obecnie jaskinia jest w znacznym stopniu przekształcona przez działalność człowieka. Wewnątrz znajdują się betonowe i drewniane schody oraz metalowe barierki. Pomiędzy Sypialnią a Salą Rycerską został w 1974 r. wykonany robotami górniczymi tunel (M. P. Krzemień i J. Partyka 1990; J. Partyka – inf. ustna 2020). Namulisko w jaskini było wielokrotnie naruszane przez poszukiwaczy kości i zabytków archeologicznych a także podczas zakładania instalacji elektrycznej w 1987 r. i w trakcie prac konserwacyjnych w zimie 1996 r. Dno Sali Rycerskiej jest wyrównane materiałem skalnym uzyskanym podczas drążenia wspomnianego tunelu. Pomimo tych prac oraz pomimo badań wykopaliskowych prowadzonych w XIX w. i na przełomie XX i XXI w. należy uznać, że znaczne części namuliska mogły pozostać nienaruszone. Nacieki oraz kości niedźwiedzia jaskiniowego były z jaskini wynoszone systematycznie prawdopodobnie począwszy od czasów pierwszych zwiedzających. Wzmianki o tym można znaleźć już w literaturze z początku XIX w. (np. A. Grabowski 1822). W Sypialni widoczne są ślad po prawdopodobnie odpiłowanych, dużych rozmiarów stalagmitach. Na skutek ruchu turystycznego zmieniona została też fauna jaskini (A. Szeptycki 1967), również mikroklimat ulega pewnym krótkotrwałym zaburzeniom (J. Wieczorek, 1992).
Jaskinia jest udostępniona dla ruchu turystycznego. Zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem. Największa liczba odwiedzających przypada na maj i czerwiec (P. Dąbrowski 1977). Znaczna część turystów przyjeżdżających na teren OPN (ok. 60%), zwiedza także Jaskinię Łokietka (J. Partyka 1987). Roczna frekwencja w jaskini od wielu lat przekracza 90 tys. osób, w 1998 r. przekroczyła 136 tys. osób a w 2019 r. 119 tys. osób (M. P. Krzemień i J. Partyka 1990; B. Wiśniowski 1992; J. Partyka 2015; dane niepublikowane w dyspozycji Dyrekcji OPN). Jest bez wątpienia jedną z najbardziej popularnych jaskiń w Polsce, do czego przyczyniają się odnotowywanie jej w olbrzymiej liczbie ogólnopolskich i regionalnych przewodników, rozpowszechniana legenda o ukrywaniu się Władysława Łokietka, która jest zawarta w tych przewodnikach, literaturze historycznej (np. J. Laberschek 2015; L. Korczak 2018; W. Fałkowski 2019) a także w literaturze popularnej, również adresowanej dla dzieci i młodzieży (np. F. Wężyk 1828; W. Umiński 1897; T. Dybczyński 1924; J.J.Karpiński 1962; Z. Nowak 1991; E. Stadtmüller i A. Chachulska 2014; J. Adamczewski 2019; J. Partyka 2020). Jaskinia od początku XX w. jest przedstawiana na licznych kartach pocztowych.
Jaskinia znana od dawna. Można sądzić, że od razu była zwiedzana zdecydowana większość korytarzy. Ciekawostkę stanowi opisany w prasie przypadek próby eksploracji podjętej w przez J. Aleksandrowicza i dr. T. Chałubińskiego w 1853 r. i kontynuowanej w roku następnym przez p. Spornego (Jaskinia, 1862). Jedynego, nieznacznego odkrycia dokonali w końcu lat sześćdziesiątych XX w. A. Górny i A. Kobyłecki, którzy przekopali zwężenie i weszli do krótkiego korytarza prowadzącego ku południowemu wschodowi od otworu (A. Górny 1971).

Zapewne pierwsza wzmianka dotycząca Jaskini Łokietka jest pióra S. Piskorskiego (1691). W publikacji tej, jak i w wielu innych późniejszych publikacjach Jaskinia Łokietka jest mylona z Jaskinią Ciemną. W literaturze jaskinia występuje pod wieloma nazwami (por. wykaz nazw synonimicznych). Zaznaczyć warto, że obecnie stosowana nazwa – Jaskinia Łokietka – pojawia się stosunkowo późno, to jest w 1891 r. w notatce o prelekcji dziekana K. Jurkiewicza poświęconej „kościom zwierząt przedpotopowych znalezionych w jaskiniach Ojcowskich” i wygłoszonej na forum Komisyi teoryi ogrodnictwa i nauk przyrodniczych pomocniczych Towarzystwa Ogrodniczego w Warszawie 17 grudnia 1891 r. (Posiedzenie, 1891). W tym inwentarzu podobnie jak i w jego pierwotnej wersji zastosowano nazwę Jaskinia Łokietka uznaną z wielu przyczyn za najwłaściwszą (patrz dyskusja w M. Gradziński 2012). Kwerendę i analizę nazw jaskini wykonali S. Ciszewski (1887) i W. Śliwiński (1984, 2016). W ostatnich latach dyskusję dotyczącą nazewnictwa przeprowadzili U. Bijak, M. Gradziński i M. Rutkowski (U. Bijak 2012; U. Bijak i M. Rutkowski 2012a,b; M. Gradziński 2012).
Jaskinia Łokietka była atrakcją turystyczną już od końca XVIII w. o czym świadczy liczne grono zwiedzających, którzy swój pobyt w jaskini odnotowali w pamiętnikach (np. F. Karpiński 1788; S. Staszic 1815; A. Grabowski 1822; M. Chełmiński 1843; J. Mączyński 1854; L. Sczaniecki 1863; F. Chopin – patrz F. Karasowski 1877; F.K. Prek 1959; P.A. Wiaziemski 1980) jak i informacje o niej w przewodniku J. Krasińskiego (1820, 1821). Niesłusznym jest natomiast rozprzestrzeniony w literaturze pogląd o zwiedzeniu Jaskini Łokietka przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W rzeczywistości król ten podczas swego pobytu w Ojcowie odwiedził Jaskinię Ciemną.
Jaskinia Łokietka stała się na przełomie XIX i XX w. jednym z najpopularniejszych miejsc w Ojcowie. Zarówno ryciny jak i fotografie otworu i wnętrza jaskini były wielokrotnie drukowane w publikacjach książkowych, także w albumach, i w formie kart pocztowych. Wnętrze jaskini było przedstawione na szkicu autorstwa T.B. Stachowicza wykonanym w pierwszej połowie XIX w., zapewne w 1835 r. (T. Solski i M. Zembatówna 1953; W.W. Wiśniewski 1997i,k, 1999h). Trudno ustalić kiedy wybudowano pierwsze schody dla turystów wewnątrz jaskini. Istniały one jednak z pewnością w ostatnich latach XIX w. (K. Wróblewski 1900). Natomiast wcześniej turyści korzystali z różnego typu mniej lub bardziej trwałych poręczy, stopni i drabin (W.W. Wiśniewski 1997f,g,h, 1998a). Jaskinia została zamknięta drewnianą kratą już w początku XX w., co dokumentują wykonane wówczas fotografie (np. S.J. Czarnowski 1911d) i relacje pamiętnikarskie (S. Lencewicz 1911). Zastąpiono ją później ozdobną kratą metalową z motywem pajęczej sieci nawiązującym do legendy o ukrywaniu się w jaskini Władysława Łokietka. Dla pełnej ochrony jaskini, w latach osiemdziesiątych XX w. zamontowano drugą kratę przy wejściu do jej głównego ciągu (J. Partyka – inf. ustna, 2020 r.). Jest udostępniana dla turystów od czasów przed I wojną światową. Początkowo oprowadzaniem trudnili się lokalni przewodnicy. Udostępnianie było koordynowane przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, po jego rozwiązaniu przez Nadleśnictwo Państwowe Ojców, następnie – do roku 1971 – przez Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Ojcowie – od 1972 r. w porozumieniu z Ojcowskim Parkiem Narodowym (OPN). Od 1990 r. udostępnianie jaskini leży w zakresie działań OPN (J. Partyka – inf. ustna, 2020 r.). W jaskini przeprowadzono prace adaptacyjne – celem usprawnienia ruchu turystycznego w październiku 1974 r. wykonano metodami górniczymi tunel o długości 8 m pomiędzy Sypialnią a Salą Rycerską. Prace prowadzili górnicy z Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” w Bukownie (A. Jaźwiński i A. Kaziród pod nadzorem mgr. inż. J. Mędreka). W 1987 r. zostało, po długotrwałych przygotowaniach, założone oświetlenie elektryczne (Rzeczycki T. 2012), które zmodernizowano w 1996 i 2020 r. Na czas prowadzenia powyższych prac jaskinia była zamknięta dla turystów. Jaskinia została wpisana 29.04.1924 r. przez Radę Konserwatorów do Inwentarza Zabytków Nieruchomych pod nr. 432 (Z Ministerstwa, 1924). Obecnie figuruje w rejestrze zabytków nieruchomych pod numerem 1853 (D. Jaskanis 1998). Jaskinia była wykorzystywana przez okoliczną ludność, jako schronienie w czasach historycznych, a także podczas I i II wojny światowej (K. Stronczyński 1855; J. Stach 1924; M. Gradziński M. i in. 1998, 2003; M. Wojenka 2018a). Otwartą kwestią pozostaje natomiast uzasadnienie szeroko rozpowszechnionej legendy o ukrywaniu się w tej jaskini Władysława Łokietka. Niewątpliwie o wykorzystywaniu jaskiń ojcowskich, w tym Jaskini Łokietka, na przełomie XIII i XIV stulecia świadczą liczne i różnorodne znaleziska archeologiczne (M. Wojenka 2012, 2018b). Natomiast ewentualny, okresowy pobyt Władysława Łokietka w konkretnym obiekcie pozostaje w kręgu przypuszczeń (patrz też H. Samsonowicz 2000). Swego rodzaju kuriozum jest odnotowany w prasie codziennej fakt ukrywania się w jaskini zimą 1947 r. zbiega poszukiwanego za przestępstwa gospodarcze (Defraudant, 1948). Jaskinia była też wykorzystana w 1971 r. podczas kręcenia filmu fabularnego „Kopernik” reżyserowanego przez Ewę i Czesława Petelskich (Niecodzienni 1971).
Pierwszy plan jaskini sporządził S.J. Czarnowski zapewne w 1896 r. lub 1899 r. (S.J. Czarnowski 1911d, 1914a). Opis i plan jaskini podaje Z. Ciętak (1935). Została zinwentaryzowana 06.08.1946 r. przez K. Kowalskiego z planem Z. Ciętaka (1935). Kolejny plan wykonało Koło Naukowe Geodetów przy oddziale Geodezji Urządzeń Rolnych Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie, z inicjatywy A. Kobyłeckiego, pod kierunkiem mgr. inż. K. Kowalskiego w lecie 1962 r. A. Kobyłecki wykonał w 1968 r. uzupełnienia planu (A. Kobyłecki – inf. pisemna, 2020 r.). Plan ten został przekazany do Muzeum Ziemi PAN, a w uproszczonej wersji został zamieszczony w przewodniku M. Szelerewicza i A. Górnego (1986). Niestety oryginał planu prawdopodobnie nie zachował się do dzisiaj (A. Kobyłecki – inf. pisemna 2020 r.). Jaskinia jest wymieniana w wykazie przez M. Szelerewicza i A. Górnego (1986). Ponowny plan wykonał M. Szelerewicz i zamieścił go w folderze popularyzującym jaskinię (M. Szelerewicz 2005). Zinwentaryzowana 23 i 24.02.1996 r. przez K. Biska, B. Michalską i M. Wawrykę. Wzrost długości jaskini w stosunku do podawanych uprzednio wartości wynika z innej metodyki pomiarów (stosowania zasady ciągłej linii pomiarowej przy obliczaniu długości jaskini, a także dodawania do długości jaskini długości ciągów pionowych, jak i długości licznych, krótkich bocznych korytarzy). Obserwacje uzupełniające przeprowadził M. Wawryka-Drohobycki 23.11.2019 r., dane zaktualizował M. Gradziński, 2020.
Plan opracował M. Wawryka (wkładka na końcu tomu).

Piskorski S. 1691 (podana lokalizacja w lasach wsi Czajowice, wzmianka o odwiedzaniu jej przez królów polskich, wzmianka o naciekach, tekst w języku łacińskim i polskim); Rzączyński G. 1721 (wzmianka o jaskini ze stalaktytami na gruncie wsi Czajowice); Karpiński F. 1788 (wzmianka); Humboldt A. von 1793 (informacje o występowaniu porostów w Sowiej Jamie, w rzeczywistości może dotyczyć Jaskini Łokietka); Humboldt A. von, Bonpland A.J.A. 1807 (wzmianka o Sowiej Jamie, w rzeczywistości może dotyczyć Jaskini Łokietka); Staszic S. 1815 (wzmianka o stalaktytach, stalagmitach i kościach niedźwiedzi); Krasiński J. 1820, 1821 (opis); Wężyk F. 1820 (literacki opis); Grabowski A. 1822 (opis, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka, wzmianka o niszczeniu szaty naciekowej przez zwiedzających, przytoczony opis Staszica); Gołębiowski Ł. 1827 (wzmianka, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka w tej jaskini i błędna wzmianka o zwiedzaniu jej przez Stanisława Augusta Poniatowskiego); Humboldt A. i Bonpland A.J.A. 1827 (wzmianka o Sowiej Jamie, w rzeczywistości może dotyczyć Jaskini Łokietka); Ojców 1827 (krótki opis); Grabowski A. 1830 (opis, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka, wzmianka o znajdowanych tam kościach zwierząt i niszczeniu szaty naciekowej przez zwiedzających, przytoczony opis Staszica); Oyców 1832 (krótki opis, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka); Hoffmanowa K. 1833 (opis zwiedzania jaskini, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka, legenda o pustelnicy, w rzeczywistości dotyczy Jaskini Ciemnej); Staszic S. 1839 (wzmianka); Chełmiński M. 1843 (krótki opis); Baliński M, Lipiński T. 1844 (wzmianka, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka); Grabowski A. 1844 (opis, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka, wzmianka o znajdowanych w jaskini kościach zwierząt i niszczeniu szaty naciekowej przez zwiedzających, przytoczony opis Staszica); Wacław D. 1849 (położenie, krótki opis, wzmianka o szacie naciekowej; Wiślicki J.M. 1850 (wzmianka); Ojców 1852 (wzmianka); Jastrzębowski W. 1854 (krótki opis, wzmianka o szacie naciekowej); R. P. 1854 (opis zwiedzania, wzmianka o kościach ludzkich i o ukrywaniu się ludności w jaskini w czasach historycznych); Stronczyński K. 1855 (krótki opis, informacja o licznych kościach Ursus spelaeus, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka w tej jaskini); Wiślicki A. 1856 (krótki opis, wzmianka o znajdowaniu kości Ursus spelaeus, podanie o przebywaniu w jaskini Władysława Łokietka); Wiślicki A., Löwenhard S. 1856a (krótki opis, wzmianka o kościach Ursus spelaeus na powierzchni namuliska i o niszczeniu nacieków przez zwiedzających); Zejszner L. 1856 (wzmianka o występowaniu kości niedźwiedzi, jeleni, a także kości ludzkich); Deotyma 1859 (wzmianka o zwiedzeniu, legenda o ukrywaniu się Władysława Łokietka); Korrespondencya 1859 (krótki opis); Łuszczewska J. 1860 (położenie, opis zwiedzania); Przezdziecki A. 1860 (przedruki kilku wcześniejszych informacji o jaskini); Humboldt A. von 1861 (wzmianka o Sowiej Jamie, w rzeczywistości może dotyczyć Jaskini Łokietka); Jaskinia 1862 (wzmianka o zwiedzeniu w 1853 r. przez J. Aleksandrowicza i dr. T. Chałubińskiego i podjęciu próby eksploracji, która była kontynuowana w 1854 r. przez p. Spornego, informacja o znalezieniu kości ludzkich i pokruszonych nacieków); Anczyc W. L. 1863 (opis, drzeworyt otworu autorstwa F. Sznage); Sczaniecki L. 1863 (wzmianka, informacja o stalaktytach i licznych kościach niedźwiedzi); Grabowski A. 1866 (opis, podanie o ukrywaniu się Władysława Łokietka, wzmianka o kościach zwierząt i niszczeniu szaty naciekowej przez zwiedzających, przytoczony opis Staszica); Tatomir L. 1870 (krótka charakterystyka, ilustracja otworu); Olszyński M. 1871 (krótki opis, wzmianka o wykopaliskach i znalezieniu kości ludzkich oraz kości niedźwiedzi); Zawisza J. 1871 (wzmianka o pracach wykopaliskowych, lokalizacja na schematycznej mapie, ryciny znalezisk archeologicznych bez podania pochodzenia); Zawisza J. 1873 (informacja o występowaniu licznych kości Ursus spelaeus na powierzchni namuliska, rycina i wymiary znalezionej tam czaszki U. spelaeus); Kohn A. 1876 (wzmianka o znaleziskach archeologicznych); Karasowski F. 1877 (wzmianka o zwiedzeniu przez F. Chopina); Gruszecki A. 1878 (jaskinia uznana za dwa niezależne obiekty: Jaskinia Królewska [części wstępne], Jaskinia Łokietkowska [części głębsze], wzmianka o znalezieniu przez J. Zawiszę licznych kości niedźwiedzia jaskiniowego); Kohn A., Mehlis C. 1879 (wzmianka o badaniach Zawiszy i znalezieniu kości niedźwiedzia jaskiniowego i niedźwiedzia brunatnego); Grota 1880 (położenie, krótki opis, ryc. otworu); Filipowicz K. 1881 (informacja o zebraniu w otworze mchu Plagiothecium muellerianum); Uvarov A.S. 1881 (wzmianka o badaniach Zawiszy, znaleziskach paleolitycznych, neolitycznych, kościach niedźwiedzia jaskiniowego, lokalizacja na schematycznej mapie); Ossowski G. 1882b (wzmianka o badaniach Zawiszy, wykaz gatunków kopalnych ssaków); Ossowski G. 1884b (wzmianka o badaniach Zawiszy); Gustawicz B. 1886 (położenie i opis, wzmianka o pracach wykopaliskowych Zawiszy); Ciszewski S. 1887 (dyskusja dotycząca nazewnictwa, wymienione nazwy wg źródeł pisanych i nazwy ludowe); Posiedzenie 1891 (wymieniana we wzmiance o prelekcji K. Jurkiewicza poświęconej jaskiniom ojcowskim); Wieniawski J. 1890 (krótki opis); Umiński W. 1897 (beletrystyczny opis zwiedzania, ilustracja otworu); Czarnowski S.J. 1899 (wzmianka, lokalizacja na schematycznej mapie); Mapa po 1900 (lokalizacja na mapie); Wróblewski K. 1900 (opis); Hoernes M. 1903 (informacja o badaniach Zawiszy i o znalezieniu kości niedźwiedzia jaskiniowego); Krzywicki L. 1904 (krótki opis, wzmianka o badaniach Zawiszy); Sczaniecki L. 1904 (wzmianka, informacja o stalaktytach i licznych kościach niedźwiedzi); Czarnowski S.J. 1907 (wymieniona, fot. otworu, lokalizacja na przeglądowych mapach); Landau S. 1910 (wyniki pomiarów jonizacji powietrza jako miary promieniotwórczości naturalnej); Czarnowski S.J. 1910c (wzmianki, lokalizacja na schematycznej mapie); Czarnowski S.J. 1911 (położenie, opis, wzmianka o badaniach prowadzonych w 1896 i 1899 roku, opis osadów, wzmianka o znalezieniu śladów ognisk, ceramiki, narzędzi krzemiennych, kości zwierzęcych, lokalizacja na schematycznych mapach); Czarnowski S.J. 1911b (wzmianka o pracach wykopaliskowych i znalezieniu śladów ognisk, kości niedźwiedzia jaskiniowego, fragmentów ceramiki i wyrobów krzemiennych); Czarnowski S.J. 1911d (położenie, opis, szkicowy plan, informacje o prowadzeniu prac wykopaliskowych w jaskini w październiku 1896 r. i w 1899 r., informacje o znalezieniu śladów ognisk prehistorycznych, fragmentów ceramiki, narzędzi krzemiennych, licznych pokruszonych nacieków i kości niedźwiedzi, fot. otworu przed i po założeniu bramy, lokalizacja na schematycznej mapie); Stołyhwo K. 1912 (wzmianka o zwiedzeniu i znalezieniu ułamku żuchwy ludzkiej i kości zwierzęcych); Czarnowski S.J. ok. 1914 (lokalizacja na schematycznej mapie); Czarnowski S.J. 1914a (położenie, opis, plan, opis osadów, informacja o badaniach w roku 1896 i 1899 i o znalezieniu śladów ogniska, fragmentów ceramiki, narzędzi krzemiennych i kości zwierzęcych, opis znalezisk łącznie ze znaleziskami ze Schroniska Bocznego przy Jaskini Łokietka); Żmuda A. 1916a,b (wykaz mchów stwierdzonych w otworze, uwaga o niszczeniu mchów przez turystów odwiedzających jaskinię); Demel K. 1918 (położenie, opis i charakterystyka środowiska, lokalizacja na schematycznej mapie, wyniki obserwacji zoologicznych, wykaz oznaczonych gatunków, fot. otworu, plan); Stach J. 1919a,b (informacja o występowaniu skoczogonka Onychiurus armatus); Kozłowski L. 1921 (wymieniona jako optymalny cel badań archeologicznych); Dzwonkowski W. ok. 1922 (wzmianka, plan); Krukowski S. 1924 (uznanie za perspektywiczny cel badań); Richter S., Szafer W. 1924 (lokalizacja na schematycznej mapie); Z Ministerstwa 1924 (informacja o uznaniu za zabytek nieruchomy); Pongrácz S. 1925 (wzmianka o znalezieniu wyrobów mustierskich, oryniackich i protosolutrejskich, ryc., lokalizacja na schematycznej mapie, schematyczny plan jaskini); Kostrzewski J. 1931–1932 (schematyczny plan); Danysz-Fleszarowa R. 1933 (wymieniona); Wolf B. 1934–1938 (podaje skład współczesnej fauny, za Demelem 1918); Ciętak Z. 1935 (położenie, opis i plan, wymieniona w wykazie, lokalizacja na mapie); Wiśniewski T. 1935 (wymienione taksony zebrane przez Żmudę, przeprowadzona rewizja oznaczeń); Doborzyński D. 1936a,b (wyniki eksperymentalnego odbioru fal radiowych, położenie, krótki opis, lokalizacja na schematycznej mapie); Lencewicz S. 1938 (wymieniona, plan wg Ciętaka); Kowalski K. 1951 (inwentarzowy opis, plan, lokalizacja na mapie); Kowalski K. 1951b (informacja o znalezieniu nietoperza Eptesicus serotinus); Kowalski K. 1953 (informacje o występowaniu nietoperzy); Solski T. i Zembatówna M. 1953 (informacja o obrazie T. B. Stachowicza przedstawiającym zwiedzanie jaskini); Kunský J. 1956 (wzmianka o oznaczeniu 14 gatunków mchów w przyotworowej części); Kowalski K. i in. 1957 (informacje o występowaniu nietoperzy); Kubasiewicz M. 1957, 1959 (wzmianki o znalezieniu kości niedźwiedzia jaskiniowego); Kowalski K. 1959 (informacja o występowaniu szczątków Ursus spelaeus); Gradziński R. 1961 (wzmianka o występowaniu form freatycznych i wadycznych w tych samych partiach, przekrój korytarza); Gradziński R. 1962 (wzmianki o braku zależności przebiegu niektórych korytarzy od przebiegu spękań ciosowych o występowaniu kotłów wirowych, anastomozów, meandrów i nisz zakolowych, rysunek nisz zakolowych); Karpiński J.J. 1962 (krótki opis, fot. otworu); Małecki J. 1964 (postulat udostępnienia dla ruchu turystycznego od strony Czajowic); Kowalski K. 1965 (opis jaskini); Gradziński R. 1967 (wzmianka o konieczności udostępnienia); Szeptycki A. 1967 (informacja o nieprzydatności Jaskini Łokietka do badań faunistycznych z powodu nasilenia ruchu turystycznego); Szelerewicz M. 1970 (informacja o odkryciu korytarza o długości 10 m we wstępnych partiach); Górny A. 1971 (wzmianka o odkryciu nowych partii w Jaskini Łokietka); Niecodzienni 1971 (wzmianka o kręceniu filmu „Kopernik”); Sachse-Kozłowska E. 1972 (opis płoszczy znalezionych przez Pongrácza, rys., zakwalifikowanie znalezisk do kultury jerzmanowickiej); Gąssowski J. i Kempisty A. 1973 (położenie i krótki opis, wzmianka o badaniach wykopaliskowych i znaleziskach z epoki żelaza); Partyka J. 1974a (frekwencja zwiedzających); Partyka J. 1974b (wzmianki o dostępie od strony Czajowic, frekwencja zwiedzających); Czepiel M. 1976 (wymieniona w wykazie); Partyka J. 1975 (wzmianka o montażu oświetlenia elektrycznego i wydrążenia tunelu między Sypialnią i Salą Rycerską); Partyka J. 1976 (lokalizacja na schematycznej mapie, wzmianki o pracach wykopaliskowych Zawiszy i o budowie nowej drogi ułatwiającej dostęp do jaskini); Skalski A.W. 1976 (wzmianka – p.n. Jaskinia Łokietkowa, o kotłach eworsyjnych i meandrach, informacja o udostępnieniu jaskini dla ruchu turystycznego); Dąbrowski P. 1977 (wzmianka o frekwencji zwiedzających); Gradziński R. 1977 (wzmianka o występowaniu meandrów, fot. wnętrza); Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. 1977 (wzmianka o znalezieniu środkowopaleolitycznych ostrzy liściowatych kultury jerzmanowicko-telmańskiej, ryc., charakterystyka stanowiska); Madeyska T. 1977a (lokalizacja na mapie i diagramie wysokościowego rozmieszczenia jaskiń Doliny Sąspowskiej, wnioski o genetycznym związku jaskini z poziomem terasowym c i późnoplejstoceńskim lub wczesnoczwartorzędowym wieku); Rzebik-Kowalska B. 1977 (wzmianki o występowaniu nietoperzy); Partyka J. 1980 (wzmianka o frekwencji w sięgającej 150–200 tys. rocznie); Rook E. 1980 (charakterystyka, wzmianka o badaniach Czarnowskiego oraz o znaleziskach ceramiki grupy pleszewskiej kultury lendzielskiej oraz wyrobów krzemiennych); Sanocka-Wołoszynowa E. 1981 (krótki opis, lokalizacja na schematycznej mapie, wymienione gatunki pająków); Ruprecht A.L. 1983a (informacja o występowaniu Rhinolophus hipposideros); Ruprecht A.L. 1983f (informacja o występowaniu Myotis daubentoni); Ruprecht A.L. 1983g (informacja o występowaniu Eptesicus serotinus); Ruprecht A.L. 1983i (informacja o występowaniu nietoperza Barbastella barbastellus); Śliwiński W. 1984 (uwagi dotyczące o nazewnictwa); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (opis, historia poznania i plan, lokalizacja na mapie); Partyka J. 1987 (wzmianki o udostępnieniu dla turystów, frekwencja); Krzemień M. P., Partyka J. 1990 (fot. otworu i wnętrza, położenie, opis jaskini, historia poznania, plan i lokalizacja na schematycznej mapie); Sanocka E. 1990 (wzmianka o występowaniu pająków); Śliwiński W. 1990 (uwagi dotyczące nazewnictwa); Domański B. 1991a (wzmianki jako o obiekcie najczęściej odwiedzanym przez turystów w OPN); Domański B. 1991b (wzmianka o potrzebie założenia oświetlenia elektrycznego); Parma Ch. 1992 (położenie, opis, lokalizacja na mapie, fot. otworu i wnętrza); Wieczorek J. 1992 (wyniki badań mikroklimatycznych); Gradziński R., Gradziński M. 1994 (wzmianka o związku przebiegu większości korytarzy z przebiegiem spękań ciosowych, występowaniu form wadycznych i szacie naciekowej); Labocha M., Wołoszyn B.W. 1994 (informacje o występowaniu nietoperzy w latach 1988–1992); Gradziński M. i in. 1996a (opis i plan inwentarzowy, lokalizacja na mapie); Parma Ch. 1996 (krótki opis, fot. wnętrza jaskini, schematyczny plan); Węgiel J., Węgiel A. 1996 (informacje o występowaniu nietoperzy); Gradziński M. i in. 1997b (położenie, opis, plan, lokalizacja na schematycznej mapie, historia poznania); Wiśniewski W.W. 1997f (wzmianki o pisemnych informacjach od 1691 r., reprodukcja rysunku T.B. Stachowicza przedstawiającego zwiedzanie jaskini); Wiśniewski W.W. 1997g (wzmianki o pisemnych informacjach od 1691 r.); Wiśniewski W.W. 1997h (informacje o uwzględnieniu w rękopiśmiennych opisach parafii sporządzonych 1783 r.); Wiśniewski W.W. 1997i (informacja o obrazie T.B. Stachowicza datowanym na ok. 1835 r.); Gradziński M. i in. 1998b (antropogeniczne zabarwienie ciemnych lamin w polewie naciekowej); Jaskanis D. 1998 (wymieniona jako zabytek archeologiczny); Kaczanowski P., Kozłowski J.K. 1998 (wzmianka o szeleckich ostrzach liściowatych); Klojzy-Karczmarczyk B. i in. 1999 (wyniki analiz chlorków, siarczanów i azotanów w próbkach wód); Pazdur A. i in. 1999 (krótka charakterystyka, wzmianka o datowaniu nacieków metodą 14C); Goc P. i in. 2000 (wyniki analiz stężenia azotanów w wodach); Lipecki G. i in. 2000 (położenie, opis osadów, informacje o kopalnej faunie); Madeyska T. 2000a (wzmianki o genezie, lokalizacja na diagramie wysokościowego rozmieszczenia jaskiń Doliny Sąspowskiej); Nowak J., Kozakiewicz K. 2000 (podsumowanie występowania nietoperzy w latach 1993–1999); Partyka J. 2000c (frekwencja w latach 1967–1997, struktura i sezonowość ruchu turystycznego); Rodzińska-Nowak J. i in. 2000–2001 (analiza ceramiki neolitycznej kultury lendzielsko-polgarskiej, badeńskiej i mierzanowickiej, neolitycznych narzędzi krzemiennych oraz ceramiki datowanej na czasy rzymskie i okres wędrówki ludów, średniowiecze i czasy nowożytne, rys.); Samsonowicz H. 2000 (krytyczna analiza możliwości wykorzystywania jaskiń ojcowskich przez Władysława Łokietka i jego stronników); Górny A. i in. 2001 (wyniki analiz wód); Gradziński M. 2001a (wzmianki o zmianie długości w efekcie przeprowadzenia nowych pomiarów; Gradziński M. 2001b (wzmianki o przystosowaniu dla ruchu turystycznego o niszczeniu szaty naciekowej w XIX w.); Lech J. 2001 (wzmianki o wykorzystywaniu w czasach paleolitu i o badaniach archeologicznych Zawiszy); Lipecki G. i in. 2001 (analiza szczątków fauny kopalnej wydobytych podczas badań wykopaliskowych w latach 1998–1999, wykaz gatunków); Nowak J., Kozakiewicz K. 2001 (podsumowanie występowania nietoperzy); Nowak J. i in. 2001 (informacja o stwierdzeniu Rhinolophus ferrumequinum w Sali Sypialnia); Podstawczyńska-Bienias A., Charciarek T. 2001a,b (charakterystyka mikroklimatu jaskini); Polowy K., Wieczorek M. 2001 (zbiorcze zestawienie wyników zimowych spisów nietoperzy, wymienione gatunki); Węgiel A. i in. 2001 (informacje o występowaniu nietoperzy); Sobczyk K., Sitlivy V. 2001a, (historia badań, wyniki badań wykopaliskowych z lat 1998–2000 na stanowisku Jaskinia Łokietka obejmującym właściwą Jaskinię Łokietka, Schronisko Boczne przy Jaskini Łokietka i okolice tych jaskiń, profil osadów w początku Korytarza Głównego, omówienie wyników [wspólne dla obu jaskiń], informacja o krzemiennych znaleziskach paleolitycznych [m.in. kultury mikocko-prądnicka, lewaluasko-mustierska, jerzmanowicka i być może inne kultury górnopaleolityczne, w tym również narzędzia posiadające tzw. retusz dupicki], ceramice średniowiecznej i kultur przeworskiej, łużyckiej, trzcinieckiej, ceramiki promienistej i ceramiki wstęgowej rytej, holoceńskich i plejstoceńskich zwierzęcych szczątkach kostnych, pochówkach); Sobczyk K., Sitlivy V. 2001b (historia badań, wyniki badań wykopaliskowych z lat 1998–2000 omówienie wyników, informacja o krzemiennych znaleziskach paleolitycznych – m.in. kompleksy mikocki, lewaluasko-mustierski, kultura jerzmanowicka i ?grawecka, w tym również narzędzia posiadające tzw. retusz dupicki, ceramice neolitycznej, szczątkach kostnych); Wojkowski J. 2001 (dane mikroklimatyczne zestawione na podstawie literatury); Madeyska T., Cyrek K. 2002 (wzmianki o genetycznym związku z powstaniem poziomu terasowego c oraz o znaleziskach paleozoologicznych i archeologicznych); Motyka J. i in. 2002 (wzmianka o prowadzeniu badań hydrochemicznych, podano średnie, maksymalne i minimalne wyniki analiz dla wszystkich badanych jaskiń); Nowak J. i in. 2002 (podstawowe parametry morfometryczne, informacja o występowaniu nietoperzy); Partyka J. 2002 (zestawienie frekwencji w latach 1992–2001, charakterystyka zwiedzających); Gradziński M. i in. 2003 (antropogeniczne zabarwienie ciemnych lamin w polewie naciekowej, wyniki datowań radiowęglowych, wniosek o wieloetapowym zasiedlaniu jaskini w holocenie); Postawa T. 2004a (informacja o stwierdzeniu Rhinolophus ferrumequinum); Doborzyńska-Głazkowa W. i Głazek J. 2004 (informacje o badaniach odbioru fal radiowych prowadzonych przez Doborzyńskiego w 1935 r.); Grzywiński W. i in. 2004 (podsumowanie występowania nietoperzy); Hercman H. i in. 2004 (profil osadów, wzmianki o osadach interglacjału eemskiego); Hibszer B. 2004 (wyniki analiz chemicznych wód); Partyka J. 2005 (wzmian ki o zwiedzaniu w XIX w. i o udostępnieniu dla ruchu turystycznego, frekwencja zwiedzających, struktura i sezonowość ruchu turystycznego); Rozwałka R. 2005 (informacja o występowaniu pająków Meta menardi); Szelerewicz M., 2005 (opis, plan, historia poznania, przytoczona legenda o ukrywaniu się Władysława Łokietka, lokalizacja na schematycznej mapie); Wołoszyn B.W. i in. 2005 (graficzne przedstawienie zmiany liczebności całej populacji nietoperzy i czterech wybranych gatunków); Chochorowska E. 2006 (wymieniona w wykazie stanowisk archeologicznych, lokalizacja na schematycznej mapie, podane numery inwentarzowe zabytków); Cyrek K. 2006 (położenie, krótki opis osadów, charakterystyka znalezisk paleolitycznych, stratygrafia kulturowa Jury Ojcowskiej z zaznaczoną pozycją znalezisk z jaskini); Dobrzańska H. 2006 (wzmianka o znaleziskach kultury przeworskiej, lokalizacja na schematycznej mapie, wymieniona w wykazie stanowisk z okresu rzymskiego i wczesnej fazy wędrówek ludów); Grzywiński W. i in. 2006 (informacja o występowaniu nietoperzy); Jurczyszyn M., Nowosad A. 2006 (informacja o stwierdzeniu nietoperzy w 1984 r.); Kadrow S. 2006 (wzmianka o znaleziskach kultury trzcinieckiej, lokalizacja na schematycznej mapie); Madeyska T. 2006a (wzmianka o znalezieniu fauny plioceńskiej); Sobczyk K. i in. 2006 (wyniki badań wykopaliskowych z lat 1998–2000, informacja o krzemiennych znaleziskach środkowo- i górnopaleolitycznych, kościach ludzkich i ceramice neolitycznej); Cyrek K. 2007 (wzmianka o badaniach Sobczyka i Sitlivego, lokalizacja na mapie rozmieszczenia archeologicznych stanowisk jaskiniowych); Guzik Cz., Partyka J. 2007 (frekwencja w latach 1967–2006); Kozłowski S.K. 2007 (wzmianka o sondażowych badaniach Krukowskiego); Nowak J., Grzywiński W. 2007 (informacja o występowaniu nietoperzy); Wojtal P. 2007 (schematyczny plan z lokalizacją wkopów, opis osadów, krótka charakterystyka znalezisk archeologicznych, rysunki znalezisk, charakterystyka szczątków kopalnych dużych ssaków, wymienione gatunki); Zinko J. i in. 2007 (analiza ruchu turystycznego, zestawienie frekwencji w latach 1993–2006); Błoszyk J., Rozwałka R. 2008 (wzmianka o spadku liczebności Porrhomma egeria); Gradziński M. i in. 2008 (wzmianki dotyczące rozmiarów, nisz zakolowych, genezy, osadów klastycznych i nacieków, datowania nacieków, znalezisk paleontologicznych, wieku jaskini i osadów, chemizmu wód perkolacyjnych, schematyczny plan); Kozakiewicz K., Wołoszyn B.W. 2008 (informacja o występowaniu nietoperzy, zmiany liczebności nietoperzy w latach 1951–2007); Palaczyk A. 2008 (wzmianka o stwierdzeniu muchówek przez Demela); Pawłowski J. i in. 2008 (wiek osadów na tle osadów innych jaskiń okolicy Ojcowa, wzmianka o znalezieniu szczątków kopalnych kręgowców w tym plioceńskiego gryzonia); Rozwałka R. 2008 (informacja o liczebności Porrhomma egeria w Sali Rycerskiej); Stebel A. i in. 2008 (wzmianka o występowaniu w otworze mchu Isopterygiopsis pulchella); Czerwik-Marcinkowska J., Mrozińska T. 2010 (analiza zespołu sinic i glonów, wykaz gatunków); Czerwik-Marcinkowska J., Mrozińska T. 2011 (analiza zespołu epilitycznych sinic i glonów, wymienione gatunki); Kwartnik-Pruc A. i in. 2011 (wyniki badań termograficznych w sąsiedztwie i wewnątrz jaskini prowadzonych późną zimą 2005 r.); Bijak U., Rutkowski M. 2012a,b (uwagi dotyczące nazewnictwa); Nowak J. 2012d (informacja o występowaniu Rhinolophus ferrumequinum); Nowak J., Grzywiński W. 2012 (informacja o występowaniu nietoperzy); Stefaniak K. i in. 2012 (charakterystyka zębów i kości Rangifer tarandus z czasu MIS 5a-e i MIS 1); Wojenka M. 2012 (wzmianka o badaniach Zawiszy i Sobczyka, znalezieniu fragmentów wczesno- i późnośredniowiecznej ceramiki); Czerwik-Marcinkowska J. 2013 (analiza zespołu sinic i glonów, wykaz gatunków); Wojkowski J. 2013 (wzmianki o badaniach mikroklimatycznych); Żarski M. i in. 2013 (lokalizacja na mapie geologicznej w skali 1:25 000, opis osadów i znalezisk paleontologicznych i archeologicznych, schematyczny plan, profil osadów, informacja o plioceńskim wieku osadów); Piskorska T., Stefaniak K. 2014 (analiza morfometryczna zębów i kości Rangifer tarandus z czasu MIS 5a-e); Stefaniak K. i in. 2014 (wzmianka o znalezieniu szczątków ssaków, stratygrafia osadów, charakterystyka zęba Alces alces, z czasu MIS 5a-d, fot., omawiany ząb został najprawdopodobniej znaleziony nie w Jaskini Łokietka, lecz w Schronisku Bocznym przy Jaskini Łokietka); Czerwik-Marcinkowska J. i in. 2015a (wyniki ekologicznej analizy zespołu epilitycznych sinic i glonów, wymienione gatunki); Grzywiński W. i in. 2015 (informacje o występowaniu nietoperzy); Nadachowski A. i in. 2015b (wzmianki o znalezieniu plejstoceńskich szczątków kręgowców); Partyka J. i in. 2015 (wzmianka o prowadzeniu monitoringu nietoperzy, liczebność nietoperzy w latach 1995–2014); Stefaniak K. 2015 (krótki opis, historia badań, charakterystyka szczątków kopytnych); Cyrek K., Madeyska T. 2016 (informacje o znaleziskach paleolitycznych); Janicka-Krzywda U. 2016 (wzmianka o wymienianiu w legendach); Kołodziejski S. 2016 (informacje o znaleziskach datowanych na schyłek XI w. i na przełom XIII i XIV w.); Krajcarz M.T. i in. 2016 (wymieniona w wykazie jaskiń z osadami lessowymi); Nadachowski A. 2016 (wzmianka o znalezieniu szczątków Capra ibex); Śliwiński W. 2016 (uwagi dotyczące nazewnictwa); Wiśniewski A. 2016 (lokalizacja na mapie rozmieszczenia stanowisk paleolitu środkowego z czasu MIS 3 w Polsce, informacja o znaleziskach paleolitu środkowego, informacje te częściowo dotyczą Schroniska Bocznego przy Jaskini Łokietka); Nowak J., Grzywiński W. 2017 (informacja o występowaniu nietoperzy); Partyka J. 2017 (frekwencja w latach 1995–2016); Wojenka M. 2018a (wzmianka o ukrywaniu się miejscowej ludności podczas II wojny światowej); Wojenka M. 2018b (wzmianka o znaleziskach ceramiki wczesno- i późnośredniowiecznej, hipoteza o refugialnym charakterze wykorzystania w średniowieczu); Kot M. i in. 2019b (informacja o badaniach przeprowadzonych przez Krukowskiego w 1919 r., wzmianka o badaniach M. Wojenki i J. Wilczyńskiego w 2015 r.); Partyka J. 2020 (legendy związane z jaskinią); Gradziński M. i in. 2020 (opis i plan inwentarzowy, lokalizacja na mapie, pełna bibliografia). Materiały archiwalne: Wieczorek J. 1992 (wyniki badań mikroklimatycznych); Czaja M. 1999 (krótka charakterystyka, informacja o stwierdzeniu Macrocyclops albidus w kałuży na dnie w lecie 1998 r.).