Jaskinia znajduje się w pobliżu osady Ostrężnik, w zachodnim zboczu wzgórza, ograniczającego osadę od wschodu, tego samego w którym jest Jaskinia Wierna. Na niektórych mapach wzgórze to nazywane jest Jelnicą. Z przysiółka należy podejść ścieżką w kierunku wschodnim wzdłuż granicy lasu bukowego, potem ścieżką wzdłuż grani, około 600 m na wschód. Otwór jaskini jest ukryty w leju, w odległości 30 m na lewo od ścieżki, w szczytowej partii wzgórza. Jaskinia ma rozwinięcie pionowe i wymaga podczas zwiedzania użycia liny. Obecnie jej wejście zamknięte jest żelazną klapą.

Niewielki otwór jaskini znajduje się w dnie lejka o głębokości 3 m i średnicy 4 m. Jest kształtu nerkowatego i ma wymiary 0,4 m wysokości i 0,8 m szerokości. Za nim wchodzimy do korytarzyka 6 m długości, szerokości 0,8-1,3 m i wysokości do 1,8 m. Na ścianach widoczne są resztki nacieków. W jego dnie otwiera się ciasna (0,3 m szer.) szczelina, zatkana częściowo wantą. Po 2 m schodzimy na dno korytarza, który ku północy, pochyłym zejściem (tzw. Obcęgi) urywa się 10-metrową, szczelinową studnią, szerokości przy dnie ok. 1 m. W kierunku południowym, opada stroma pochylnia wypadająca w korytarzu głównym doprowadzającym do głównej komory jaskini. Z miejsca zjazdu, zapieraczką ponad 2 m wysokim progiem ku N, dostajemy się do 8-metrowego korytarza, o szerokości 0,8-1,2 i wysokości 3-4 m. Przedzielony jest on na drugim metrze mostem skalnym, którego górna krawędź znajduje się 2 m ponad poziomem korytarza. Dalej, również przez 2-metrowy próg dochodzimy do końcówki korytarza, którą stanowi niedostępne zwężenie. Jego dno pokryte jest rumoszem. W stropie widnieją dobrze wykształcone kotły wirowe. Przy końcu, na prawej ścianie znajdują się aktualnie tworzące się nacieki żebrowe i wełniste. W połowie zjazdu z Obcęgów odchodzi w kierunku południowym krótki korytarzyk wychodzący na półkę w Głównym Kominie. Również w miejscu zjazdu, w tym samym kierunku biegnie pod górę ciasny korytarzyk dł. 7 m, owalnego przekroju i średnicy 0,5-0,7 m, który kończy się również na tej samej półce.

Z miejsca zjazdu schodzimy bardzo stromo opadającym (pod kątem ok. 60°) ciasnym korytarzem, który rozszerza się w tzw. Pochyłą Salkę. Ma ona 12 m długości, maksymalnie 3 m szer. i do 3 m wysokości. W jej stropie widnieje owalny wylot Głównego Komina o wymiarach w tym miejscu 2x1 m. Nieco wcześniej, przy spągu, ciasnym (0,4x0,7 m) przejściem dostajemy się do ładnie mytego biegnącego w górę średnio pod kątem 40° korytarzyka. Ma on długość ok. 15 m i soczewkowy na całej długości przekrój o wymiarach 0,3-0,5 szer. i 0,6-0,8 m. wys. Kończy się on szczeliną zamykającą się w dwie strony ciasnotami. Strop zalany jest polewą naciekową. W jego końcowej części występuje mleko wapienne, które wg odkrywców w wielu miejscach przybierało postać waty, stąd nazwa „Waciany Korytarz”. W Pochyłej Salce znajdują się nieliczne żebra i zniszczone draperie. Dno w górnej części zbudowane jest z zaklinowanych głazów, reszta pokryta jest namuliskiem próchniczym. Z Pochyłej Salki ciągle w dół, sześciometrowej dł. korytarzem o regularnie półkolistym przekroju i wymiarach poprzecznych 3x3 m dochodzimy do głównej komory jaskini zwanej Salą za Kolumną. Skalny filar o tej nazwie ma wymiary 2x1,5 i wys. 3,5 m. Sama komora ma parametry 18x10 m, a jej wysokość jest zróżnicowana przez wyloty kilku kominów z górnych partii i wynosi od 4 do 12 m. Spąg komory obniża się równomiernie od ścian ku jej środkowi, gdzie znajduje się najniższy punkt jaskini. W południowo-zachodniej części komory otwiera się ku górze komin o wys. 12 m i wymiarach poprzecznych średnio 1,5x1 m. Dzieli się on w końcówce na dwa coraz bardziej zwężające się ramiona, o wys. ok. 3 m. U podstawy komina, we wnęce urządzona jest kapliczka z obrazem i figurką NMP Jasnogórskiej. Dno komory w całości pokrywa rumosz i wanty, których największe skupisko widoczne jest pod wschodnią ścianą.

Według odkrywców w wielu miejscach komory, pod wantami widoczne było gliniaste namulisko ze szczątkami kostnymi. W 1966 r. w początkowej części sali znaleziono fragmenty szkieletu niedźwiedzia jaskiniowego – stwierdzono wówczas, że są to szczątki największego ze znalezionych na terenie Polski okazów. Pomiędzy wantami i rumoszem znaleźć można obłamane nacieki, a także fragmenty skały z naciekami. Poobrywały się one zarówno z górnych partii nad kominami, jak też ze ścian głównie wschodniej strony komory. Na powierzchni rumowiska można również obserwować aktualnie tworzące się polewy i zaczątki stalagmitów, przede wszystkim w SE stronie komory. Ściany sali od poziomu spągu do wysokości ok. 4 m zbudowane są z wapieni opokowych z czertami i bułami krzemiennymi.

Do górnych partii kierujemy się uciążliwym, 3-metrowym korytarzykiem spod wejściowej szczeliny w przeciwną niż Obcęgi stronę. W jego stropie znajduje się wnęka, do której z powierzchni osypuje się gruz i ziemia. Po jego pokonaniu stajemy na wancie w stropie Głównego Komina. Dochodzą tutaj z powierzchni brody, a na ścianach widnieją nacieki wełniste.

Na prawej ścianie, ok. 1 m nad wantą znajduje się ucho skalne, do którego mocujemy linę. Spod wanty, po czterometrowym zjeździe stajemy na pośredniej półce. Z półki tej ku N odchodzą dwa wcześniej opisane korytarzyki – jeden do szczeliny pod Obcęgami, drugi do pochylni bezpośrednio przed Pochyłą Salką. Z poziomu półki Komin Główny po 12 m pionu wypada w Pochyłej Salce. Ściany komina poniżej wanty pokryte są w wielu miejscach mlekiem wapiennym. Na wysokości półki, na prawej ścianie studni widnieje kilka stalagmitów oraz żebra i draperie, a nad nimi stalaktyty do 10 cm długości. Dalsza droga wiedzie ku S trawersem nad studnią, której owalny przekrój w tym miejscu ma wymiary 2,5x1,3 m. Linę mocujemy do ucha skalnego znajdującego się pomiędzy wejściami do korytarzyków z północnej strony studni. Po pokonaniu trawersu, najlepiej zapieraczką (IV) poprzez ciasny przełaz za trawersem dochodzimy do komory z pięciometrowym kominem w stropie. Wcześniej, przed przełazem biegnie w górę inny, 5 m wysoki komin o owalnym przekroju i średnicy 0,8-1 m, w którym w połowie wysokości jedna ze ścian zbudowana jest z brekcji utworzonej z druzgotu wapiennego spojonego kalcytem.

Komora z Kominem ma 5 m długości, 0,5-1,8 m szerokości i 4 m wysokości do podstawy komina. Zaraz za wejściem do niej widnieją na ścianie draperie i żebra, a po prawej stronie przy stropie, kotły wirowe. Dno komory jest skalne i urywa się od południowej strony studnią o owalnym przekroju o wymiarach 1x2 m. Linę do zjazdu w niej mocujemy do skalnego ucha znajdującego się w odległości niecałych 2 m od krawędzi, nieco po prawej stronie. Studnia ta po 3 m zjazdu wypada ku S w szczelinę kontynuującą się w stronę najwyższych partii jaskini. Studnią można zjechać 7 m na skalną półkę, a z niej po dalszych 8 m na dno sali, tuż przy kolumnie. Aby dostać się do górnych partii, nie zjeżdżamy na wspomnianą wyżej półkę, tylko na wantę zaklinowaną nieco wyżej w szczelinie. Z wanty tej pokonujemy zapieraczkowo (V w skali UIAA) szczelinę, szeroką tutaj na 1-1,2 m, kierując się nieco ukośnie w górę ku S i po ośmiu metrach pionu dostajemy się najwyższej komory w jaskini. Ma ona wymiary 5x4 m i wysokość do 6 m. Z jej dna odchodzi jeszcze jedna studnia, która 8 m niżej wypada na moście skalnym, którego górna krawędź znajduje się 10 m ponad spągiem Sali za Kolumną. Dno górnej komory pokrywa autochtoniczny gruz i wanty, które na przedłużeniu szczeliny tworzą półkę o niestabilnej krawędzi. Na wschodniej, pochyłej ścianie komory występuje bogata szata naciekowa w postaci draperii, nacieków wełnistych i kaskadowych, a niżej pola ryżowe i stalagmity. Część nacieków aktualnie się tworzy. Przy stropie widoczne są brody świadczące o bliskości powierzchni.. Dalsza droga wiedzie przez ciasne przejście o wymiarach 0,5x0,6 m w południowo-zachodniej stronie komory. Na głębokości ok. 4 m, studnia rozszerza się i zmienia w stromą pochylnię, skręcającą w lewo ku Sali za Kolumną. Na prawej ścianie znajdują się tutaj ładne nacieki kaskadowe i draperie. Po dalszych 7 m zjazdu widzimy po prawej stronie w odległości 3 m okno skalne, o wymiarach 1x1 m. Jest one oddzielone od komory wąskim filarkiem o wymiarach 0,6x1,2 m. W oknie, po prawej stronie znajduje się ucho skalne, do którego mocujemy linę. Z okna schodzimy 1,5 m wys. prożkiem na wąziutką półeczkę a dalej trawersem na lekko przewieszonej ścianie (+IV), po ok. 4 m dostajemy się do Korytarza Krzemiennego. Jego wylot znajduje się 8 m nad dnem Sali za Kolumną. Na pierwszych ośmiu metrach korytarz ten biegnie w kierunku południowo-wschodnim, by później łagodnym łukiem skierować się ku SW, zgodnie z kierunkiem pęknięć, na których rozwinięty jest główny ciąg jaskini. Korytarz ma długość 20 m, na początku o szer. 1,2-0,8 m, by później osiągnąć średnią szerokość 0,6 m. Generalnie, jego przekrój jest soczewkowaty, o wys. od 2 m na początku, do 0,6-0,8 m w końcówce. Korytarz kończy się szczeliną, z której w okresie zimowym wydobywa się wyraźny przewiew w kierunku sali. Dno z początku jest skalne, dalej pokryte namuliskiem gliniastym oraz rumoszem. Na całej jego długości widoczne są, wystające ze ścian buły krzemienne i czerty, w kilku miejscach w formie skupisk.

Jaskinia powstała w niewyraźnie uławiconych wapieniach górnej jury, częściowo w facji skalistej, na kilku pęknięciach, niemal prostopadłych do osi wzgórza, o generalnym kierunku NE – SW. Jej rozwój przebiegał w kilku etapach pierwotnie związanych prawdopodobnie z nieistniejącym obecnie, wyższym poziomem cyrkulacji wód krasowych, którego schyłkowym fragmentem jest być może poziom górnych partii jaskini. W późniejszym okresie wody drążące tę część masywu spływały centralnie tworząc Salę za Kolumną. Płynęły one przede wszystkim od strony korytarza naprzeciw Obcęgów oraz z góry rozcinając spąg górnych partii, a także od strony Korytarza Krzemiennego. Wschodnia część sali w spągowej strefie utworzyła się przez oberwanie wychodni warstw wapieni opokowych.

W jaskini hibernuje dość duża kolonia nietoperzy. W okresie zimowym ich populacja wynosi ok. 150 osobników. Są to przede wszystkim nocki duże (Myotis myotis) i nocki Natterera, (Myotis nattereri), a także niewielka ilość podkowców małych (Rhinolopus hipposideros). W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku jaskinię zamieszkiwała kolonia nocków dużych w ilości kilkudziesięciu sztuk. W późniejszym okresie jaskinię zasiedliły nocki Natterera, których ilość zrównała się mniej więcej z ilością nocków dużych. Populacja obu gatunków w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych gwałtownie spadła z ok. 150 do ok. 20 szt., by w następnych latach systematycznie wzrastać. Okoliczności tych zmian nie są dokładnie wyjaśnione. Populacja podkowca małego od wielu lat utrzymuje się na jednakowym poziomie kilku – kilkunastu sztuk (Postawa, Zygmunt, 2000). W trakcie pomiarów w Korytarzu Krzemiennym zaobserwowano również dwa osobniki rzadkiego w tych okolicach nocka wąsatka (Myotis mystacinus). W dniu 21.01.2001 r., już po zamknięciu otworu, w jaskini zimowało 112 nietoperzy, należących do nast. gatunków: nocek Natterera (63 os.), nocek duży (39 os.), podkowiec mały (5 os.), nocek rudy (2 os.), gacek brunatny (1 os.) i wąsatek (1 os.).

Jaskinia została odkopana w 1936 r. przez poszukiwaczy szpatu pod kierownictwem znanego szpaciarza nazwiskiem Holbrycht. Przekopali się oni w dnie lejka krasowego do wstępnego korytarzyka nie penetrując szczeliny pod nim. Jaskinię po raz pierwszy zbadali członkowie Sekcji Taternictwa Jaskiniowego PTTK z Warszawy - W. i A Chodorowscy, Z. Głowacki, A. Kuhn i K. Madaliński w dniu 9 lipca 1954 r. W dniach 16-18 października 1954 r. ten sam klub zorganizował kilkunastoosobową ekspedycję, w trakcie której wykonano pod kierownictwem J. Rudnickiego pierwszy plan i przekrój jaskini. Nie uwzględniał on części górnych partii na S od Komory z Kominem, oraz Korytarza Krzemiennego. Ten ostatni wyeksplorowany został w 1965 r. przez M. Bednarka, Z. Biernackiego, J. Lecińskiego, A. i M. Przygodzkich, J. Radziejowskiego i M. Stelmacha. Do wylotu korytarza dostali się oni przy pomocy masztu zmontowanego na dole z drewnianych ostrewek. Partie bezpośrednio ponad Salą za Kolumną zostały poznane prawdopodobnie na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, lecz bliższych danych na ten temat brak. Informację o odkryciu jaskini opublikował Chodorowski w 1956 r.

Pierwszy plan wraz z opisem wykonał J. Rudnicki (1959). Aktualny plan sporządził M. Czepiel na podstawie pomiarów wykonanych w dniach 20-21 maja 1983 r. (M. Czepiel, W. Styrna) oraz 3 listopada 2001 i 10 marca 2002 (M. Czepiel, A. Górny i K. Piekarczyk).
Plan opracował M. Czepiel.

Kuhn A.1955 (informacja o odkryciu, opis); Chodorowski A. 1956a (informacja); Rudnicki J. 1959 (plan, opis); Biernacki Z. 1985 (wydobycie szpatu); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (plan, opis); Postawa T. 2001 (sprawozdanie z obserwacji nietoperzy); Postawa T., Zygmunt J. 2000 (o populacji nietoperzy w jaskini); Stefaniak K. i in. 2009a (fauna subfosylna); Stefaniak K. i in. 2009d (dane morfometryczne – błędna wysokość i ekspozycja otworu, krótka charakterystyka, zakres badań); Tyc A. 2009a (wzmiankuje w aspekcie genezy); Wyżyny Częstochowskiej 2011a (plan i opis inwentarzowy).

Czepiel M., Zygmunt J. 2001 (dokumentacja).